Eskilerinbirlafivardir; " Eskiyeragbetolsa , bit pazarinanuryagardi " diye. Bencebusozundogrulugutartisilir. Oyleolsa , Amerikada " flea-market "denilen, eskiesyaveantikasatanbu tip yerlercoktan top atardi. Oysacogukisininmerakihaftasonlaribu tip yerlere akin etmek. Hem ziyaret hem ticaret. UcuzaBirkelepir mal yakaldinmi, eskidunyalarseninolur. Zaman zamanda bu eski mal merakinizi " Garage Sale" denilen ve mahalle icinde evlerin onunde yapilan satislarla giderirsiniz. "Garage Sale"lerin "Flea Marketler'denfarki, ilkininantikadancokkullanilmisesyalarinyokpahasinasatildigibir market olmasi. Yanibir nevi eskicidukkani.Insanlarineskiyemerakiyasileorantilibence. Yanisizeskidikce, eskiyemerakinizvenostaljikduygularinizartar. Oysagencbirinsandunudusunmez bile. O hepgunuyasarve de gununu gun eder.Benhepdusunmusumdur: 1950 liyillarinortasindaolendedem , bugundunyayabirikigunluguneziyaretegelsenehissederdiacaba? Ben kendisinebilgisayarlari, interneti, ceptelefonlarini, fax makinasininasilanlatirdim By pass ameliyatlarini, prostattestlerini, organ nakillleriniduyuncaomrunun en asagi on onbessenedahauzunolmayisinakimbilirnasiluzulurdu. Onu' alipIstanbuldaeskidenyasadigisemtlerdedolastirsamacaba hic biryeritanirmiydi? Onuoglenyemegine McDonald's gotursembir Big Mac ismarlasamveyaninda kola icsebegenirmiydiacaba?Birdebununtersinidusunelim. Benimbirtorunum** olsavebenonualsamkucagimavedesemki" Bakguzeltorunum , benimzamanimda.........Iste bu yazida boyle bir fikirden dogdu. Benim cocuklugumdan beri dunyamizda neler degisti, neler gelisti?Isterseniz zaman tuneline yarim asirlik bir yolculuk yapalim. Farzedintorunumbana ; "Dedesenincocuklugundanelervardineleryoktu? " diyebirsorusormusolsun.Baktorunum, susofradagordugunyiyeceklerincogubenimcocuklugumdadegisiksekillerdevardi. Su gordugunPinarsutveDannonyogurduyoktu. Sut o zamanlarsutculertarafindangugumlericindegetirilirvekaynatilaraksicakicilirdi. Yogurt, Silivriyogurduolupkapikapigezenmahalleninyogurtcusundanalinirdi. Oyletatlivemeyvaliyogurduncesidifilandayoktu. OlsaolsaKanlicadasekerli yogurt yiyebilirdin.Masadagordugunekmekya normal somunekmekyadabeyazfrancalaekmektiveonceleriokkasonrakiloylasatilirdi. Yazarindedigigibi, "Once EkmeklerBozuldu", sonradagramlasatilmayabasladi. Tostekmegi, sucukluvekasarlitost ,benortaokuldaykenpiyasayacikti. Patatescipsinide ilk defa o zamanlartattim.Ben cocukken, Coca Cola, Pepsi , Sprite gibiiceceklerdeyoktu. Bizim cocuklugumuzun ickisi " Gazoz" du. Markasi varmiydi, yokmuydu bilemiyorum. Camlicalar, Uludaglar, Frukolar 1960 larda cikti. O zamanlar Ankara Kizilay meydaninda, buraya adini veren sari buyuk bir bina vardi. Daminda da kocaman bir kirmizi ay. Bu binanin bahcesinde kucuk bir bufede maden suyu ve soda satilirdi. Bunlarin gazozdan daha yararli ve sifali oldugu soylenirdi ama ben tadini pek sevmezdim. Ilk Coca Cola'yi , Almanyada Dusseldorf'da 1956 yilinda ictim vede cok sevdim.Benim cocuklugumda fast food, hamburger, pizza yoktu. Zaten disarda lokantada yemek yemek diye bir kavramda yokdu. Yolculuklarda, pikniklerde bile , kofte borek gibi yemeklerden bir cikin yapilir lokanta yemegine para harcanmazdi. Tek luksumuz okul onlerinde kucuk kulahlarda satilan limon, visne yada sadeli dondurma bazende kagit helva ve koz helvasi almak olurdu.Bak sevgili torunum; Benim anneanem elektrige "gaz", musluk suyunuda "terkos" derdi. Onun cocuklugunda , elektrik gelmeden once gaz lambalari kullanilirmis. Benim yasadigim evlerde elektrik vardi ama orta okuldayken bile Istanbulun Umraniye semtinde evlerde gaz lambasi kullanilirdi. Ozelikle Anadolu yakasinda cogu evde musluk suyu yoktu. Kullanma suyu bahcedeki kuyudan cekilirdi. Icme suyuda , kaynak sularindan bidonla doldurulur ve eve getirilirdi. Sehrin daha modern yerlerinde ve Ankarada sucular haftada bir evlere su getirir ve kuplere koyarlardi. Bu kupler topraktan yapilma testi benzeri bidonlar olup uzerlerinde tulbentle kapali kapaklari bulunurdu.Buradan su masrapa ile alinir ve masadaki surahiye doldurulurdu. Masada sicak tencerenin uzerine konuldugu "nihale"' denilen acilip kapanan demirden bir alet bulunurdu. Terkos suyu ,aneanemin Istanbulda Kocamustafa semtindeki evine baglanmadan once , bahcede boy boy dizilmis yedi adet su sarnici, yagmur suyuyla doldurulur ve zamani gelince icme ve yemek disindaki ihtiyaclar icin kullanilirdi.
Benim cocuklugumda cogu evde kuvetli yada duslu banyo yoktu. Kocamustafapasadaki evde kucuk bir hamam vardi ve bu hamamin odun sobasi her Pazar aksami yakilir ve su isitilirdi. O zamanlar sampuan sac kremi hatta kokulu sabunlarda yokdu. Beyaz Haci Sakir banyo icin, Yesil Haci Sakirde camasir icin kullanilirdi. Bu sabunlarin kalibi okkalik olup , kafa goz yarardi. Puro ve Luks sabunlari altmisli yillarin basinda cikti. Istanbulda evinde hamami olmayanlar haftada bir mahalle hamamlarina aklanip paklanmaya giderlerdi. Evlerdeki tuvaletlerde alaturka idi ve tuvalete giderken ayagina takunya denilen koca koca aletler giymek zorunda idin. Ben Turkiyede alafranga tuvalete ilk defa 1956 yilinda , Kavaklideredeki Esen Apartmaninda tanistim. Bu evde, daha onceki evlerde gormedigimiz kaloriferde vardi
ESKIDEN PENCEREDE KAFES VARDI, 1948
Ilk telefonumuzu ben yedi yasinda iken aldik.O zamanlar telefonlar hep siyah renkli olup uzerinde cevirme dairesi vardi. Ankaradaki o ilk telefonlarin numaralari bes haneli idi ve bizimkinin numarsida 25 282 idi. Golcukte, dogdugum evde buz dolabi yoktu. O zamanlar cogu evde yemekleri koymak icin tel dolaplar bulunurdu. Anneanemin evinde kucuk boyda Frigidaire marka bir buzdolabi vardi . Zaten o zamanlar bu markadan dolayi buz dolaplarina frijder denilirdi. Arceliklercoksonracikti.Camasirmakinalarininustkismindadonenikisilindirvardi. Bu silindircamasarinsuyunusikmakicinkullanilirdi, zirakurutmamakinasidayoktu. Camasirlarbahcedeasiliipemandallarlatuturulurvegunesisigindakullanilirdi. Sac kurutmamakinasi, elektriklitrasmakinasidasonradacikti. Oncelerherkesusturailetrasolurmus. Gene benimcocuklugumda "Gilette" markakullanildiktansonraatilantrasbicaklaricikti. Biz Turklerbunajiletadinitaktik, "chiclette" markasakiz' a cikletdeyiplugatimizayenibirkelimesoktugumuzgibi.
Isteboyletorunum. Saymaklabitecekgibidegil. Televizyonyok, radyovardi. O daikitane; AnkaraveIstanbulradyosu. Oncelericumartesigunlerisaatbesdekicocuksaatinidinlerdimradyodan. SonralariKemalDeniz'inverdigisporprogramlariniveSulhiGaran'inanlattigifutbolmaclarini.Televizyonaltmislardageldirenksizolarak. TelevizyonyayinlaribaslamadanherkesevinebiralicialmisRomanyaT.V.siniizlemeyecalisirdi .Bilgisayaribirak , ben ilk okulagiderken "calculator "denilenhesapmakinalari bile yoktu. Yalnizbildigimyandancarkli" facit"markabir nevi hesapmakinasivardikicoguzamanbankacilartarafindankullanilirdi. Tukenmezkalemyok, icinemurekkepkonulandolmakalemcoktu. Bizimicin en makbulmarkayesilsiyahrenkli Pelican dolmakalemleriidi. Birdesabitkalemdenilenbirkalemvardikibunutukurlugunleislattiginzamanmurekkeplikalemgibikagituzerinesilinmiyeceksekildeyazabilirdin. Tabiiagzindaispirtogibinahosbir tad dilininuzerinedekocamorbirlekebirakirdi. Haniderlerya; " buadamcokmurekkepyalamis " diye. Aslindabutabirmurekkepleyaziyazmaisiciktigindadogmus. O zamanortasidelikliboyunaasilangrirenklimurekkepsilgileriyokmus. Ogrencileryanlsyaptiklarindadilleriilehenuzkurumamismurekkebisilerlermis.
Acabayirmibirinciyuzyilin son ceyregindesendeoturuptorununayuzyilinbaslarininasilanlatirdin?Aradagecenyetmisyilliksuredeakilalmazteknolojikdegismeleri, yasamtarzindakievriminasilizahederdin? Bunlaridusunmek bile insana hem heyacanveriyorhemdemerakicindebirakiyor. Amasenbunlaridusunmesimdi. Cocuklugununguzelligini, budunyanintadinicikarmayabak. Cunkudunyadadegismiyenvegerigelmeyecekbirseyvarsa o dacocuklugundagecirdiginguzeltasasizoyundolurenkligunler .
CemOzmeral
Columbus, Ohio
11 Agustos 2005
**Yakinlarimin bildigi gibi benim torunum yok. Bu fantezi yazida olmayan torunumun benim gibi Amerikada yasadigini varsaydim.
function gohome(){ if (document.layers) window.home() else if (document.all) window.location="about:home" else alert("You need NS 4+ or IE 4+ to go back home!") }