istanbullite.com

Sabah perdelerin aralıklarından otobüsün içine sızan güneşle birlikte uyandık. Muavin şöför arkada ispirto ocağında çay yapmış getirdi, yanında peynirli pide servisi yaptı. Pencereden dışarıya bakıyorum, yol kenarında palmiye ağaçları çoğalmaya başladı sonra tepelerin arkasından aniden Akdenizin o masmavi arşipeli göründü. Bir tarafımızda dağlar öbür tarafta deniz kıyısı, yol üzerinde develeri güden Arap kadınları. Şehrin dış eteklerindeki evlerin çoğu beton ve tuğladan yapılmış ama izbe bir görüntüleri var. Otobüs şehrin merkezi Martyr’s (Şehitler) Meydanında durdu. Saat üç’e kadar buradayız, üçer kişilik iki guruba ayrıldık ve hemen şehri gezmeye başladık.

Şehitler Meydanı şehrin tam ortasında, iki tarafı Beyoğlundaki evler gibi dört, beş katlı neo- klasik tipte binalar ile çevrilmiş. Ortasında da boydan boya  palmiye ağaçları ile donanmış yemyeşil çim bir park var. Dik dörtgen şeklindeki parkın etrafındaki bulvar çok geniş, yan yana iki otomobil ve  bir tramvay geçebiliyor. Tramvaylar bizim Kısıklı tramvayı gibi nefti yeşili  renkte ve iki vagonlu. İstanbul da bile bu kadar taksi görmedim, hepsi koca koca siyah renkli Fordlar. Dik dörtgen şeklindeki meydanın tabanında  boydan boya, bizim eski  Harbiye nezaretini andıran bir bina var. Üzerindeki Arapça kitabenin altında Palace de Canon yazıyor. Binanın önünden geçerken burada yapılan bir merasime şahit olduk. Kürsüden bir Fransız Paşası halka hitaben konuşma yapıyordu. Sonra binanın avlusundan çıkan birer  tabur Fransız ve Lübnan askeri kısa bir resmi geçit yapıp binaya Lübnan ve Fransız bayrağını çektiler. Halkın içinde Türkçe bilenler vardı, bize dilleri döndüğünce Lübnanın Fransız mandası altına girdiğini anlattılar. Lübnanlılar kendi askerlerine Sipahi diyorlar.

Merasimi izledikten sonra meydanın dört bir tarafında dolaştık; binaların çoğu otel, mağaza ve sinema olarak kullanılıyor.  Daha sonra bir faytoncu ile  pazarlık edip bizi iki saat gezdirmesi için anlaştık. Şehitler Meydanınından ara sokaklara girince o muntazam  görüntü bir anda kaybodu, daracık sokaklar  tepelere doğru yerini sıvası bile olmayan tuğla evlere bıraktı. Faytoncu bizi önce Limana götürdü.  Burası çok canlı bir yer; koca koca silolar ve doklarla dolu. Kıyının biraz uzağına demirlemiş gemirlere takalarla mal götürüp yüklüyorlar. Limanın biraz açığında üç bacalı bir yolcu şilebi demirlemişti. Üzerinde "Marietta Pacha" yazan bu şilep belliki Akdenizde harpten önce yolcu taşımak için kullanılırken şimdi Fransız Bayrağı altında askeri nakliyat için kullanılıyordu. Limanın ara sokaklara açıldıgı küçük bir meydanda, deniz gören birkaç balıkçı lokantası var. Bunlardan birinde oturup tavada kızarmış karides yedik, yanında da birer kadeh Arak rakısı güzel gitti. Daha sonra Faytoncu bizi buradan Nejmeh Meydanı denilen Beyrut’un ikinci büyük meydanına götürdü. Burası Şehitler meydanının aksine Taksim meydanına benzeyen yuvarlak bir meydan. Tam ortasında koca bir saat kulesi var, kulenin altında resimimizi çeken yerliler bu kulenin  çok eskiden Osmanlılar tarafından yapıldığını söylediler. Meydanın üstündeki en büyük ve güzel yuvarlak cepheli  bina  Lübnan Posta Telefon servisine ait. Alt katında ki postahaneden İstanbuldaki anneme ve kardeşlerime birer posta kartı attım. İkinci katta telefon şirketinin büroları var, buradan şehirlerarası santrallar aracılığı ile istediğiniz yere telefon edebiliyorsunuz. Ama ne benim ne de arkadaşlarımın evinde telefon var. Bir müddet evlerine telefon eden Fransız askerlerini izledikten sonra aşağıya indik ve Faytoncuya bizi tekrar aldığı yere  geri götürmesini söyledik. Şama gidecek otobüsümüz  saat üçte kalkacaktı ve Nairin otobüsüne geç kalmaya gelmezdi.

Diğer şehirlerde olduğu gibi Beyrut’da  yolcuların çoğu inmiş, yerine yenileri alınmıştı. Burada otobüse birçok kadın yolcu bindiğinden bizimde iznimizi alarak yeni bir oturma düzenlemesi yapıldı. Ben en önde, Otobüse yeni binen yirmi beş  yaşlarında bir Arap’ın yanında oturuyorum. Adamın kırık dökük İngilizcesi var, birde Türkçedeki Arapça kelimeleri kullanarak konuşmaya çalışıyoruz. Suriye’de babasının bir üzüm  bağı varmış senede birkaç kere yaptıkları şarapları sandıklayarak Beyrut’a getirir buradaki lokantalara satarmış. Adamı pek gözüm tutmadı, ikide birde üstünü başını elliyor, devamlı arkasına dönüp bakıyor.

Beyrut  Şam arası üç saatlik bir yol. Yarı yolda Otobüs Şamat denilen yerde Pasaport kontrolü için durdu. Otobüsden indik, dışarıda iki tane sarı toprak renginde bina var. Birincisi deve süvarilerinin karargahı olmalı, arka taraftaki açık hava ahırında yan yana yere çökmüş develer geviş getiriyor. İkinci bina ise pasaport kontrol memurlarının bulunduğu bina. Biz altı arkadaş bir araya  toplanarak diğer otobüs yolcuları ile sıraya girdik. Benim yanımda oturan Arap’ta hemen arkamıza geçti. Tahta bir gişenin arkasında oturan Bedevi Pasaport memuru, hepimize aynı soruyu soruyor: nereye gidiyorsunuz, bavullarınızda ne var ?”.  Biz Türk arkadaşlar kolayca geçtik, ama bazı erkek yolcuların hemen orada duvar kenarında üstlerini aradılar. Pasaport memurları benim yanımda oturan yolcudan şüphelendiler, ona  üzerlerindekileri çıkarmasını söylediler. Adamın üzerinden neler çıktı neler: üç ipek gömlek, iki kazak, iki yelek, iki pantolon, üç inci gerdanlık ve dört adet kol saati. Belinde kılıç, sırtında tüfekli bir asker bizim genci aldı ve yan taraftaki diğer binaya götürdü. Biz Pasaport binasının bahçesindeki külüstür çay ocağından birer çay aldık ve sandalyelere oturarak olacakları bekliyoruz. Şöförler otobüsün arkasındaki bagaj kısmını açtı ve bavulları dışarı çıkarttılar. Sonrada yolcular teker teker kendi bavullarını açarak kontrolden geçerek otobüsteki yerlerini aldılar. Bizim Türklerin bavullarına biri hariç bakmadılar bile, “Eyvallah, Eyvallah” deyip geç işareti yaptılar. Biraz gecikmeyle de olsa otobüs sonunda kalktı.
Bizim genci herhalde tutukladılar, kimbilir ona ne oldu?

Şam’a yaklaşırken toz toprak bitti asfalt  bir yol başladı. Etrafımızdaki arazi yapısıda değişti, mümbit  tarlalar , bağlar, bahçeler içine  toprak evler göründü. Biraz sonrada Duma şehrinden geçtik ve ve Şama girdik. Yol kenarında gürdüğümüz eşekler ve develerin yerini bisikletler, motorsikletler, taksiler ve atla çekilen tramvaylar aldı. Sonunda hava kararırken otobüsümüz Yedi Pınarlar caddesinden geçerek önünde boş bir alana olan otobüs garajına vardı.

Şam'a geldikten sonra, elimizde bavullar Otobüs şöförü’nün tavsiyesi üzerine garajının hemen arka sokağındaki Elhamra oteline gittik. Bu otel daha çok buradan geçen yabancı askerlerin kullandığı bir konaklama yeri imiş. Otelin bir ana binası, bahçesinde de arka arkaya tam yedi tane tek bina var. Bunlar sekiz kişi alan ranzalı odalar ve iki kişilik odalara oranla çok daha ucuzlar. Tabii işimize geldi , zaten bir gece kalacağız, bunlardan birini tuttuk. Oda'da dört adet ranzalı yatak, bir masa, eşyaları asmak için kapaksız bir gardrop, bir odun sobası ve ve iki adet gaz lambası var. Ana binada  elektrik var, ama buraya bağlamamışlar. Tuvaletlerde müşterek, binaların gerisinde ayrı bir binanın içinde. Helaların karşısında üç tane duş yapılacak kabin var. Kapıda bekleyen Arap’a birkaç lira veriyorsunuz, size sıcak su ısıtıp, kabinin üzerindeki su rezervuarına sıcak  suyu koyuyor. Artık su bitine kadar ne kadar yıkanabilirseniz  yıkanıyorsunuz. Bizde öyle yaptık altı arkadaş sırayla önce bir aklanıp paklandık. Daha sonrada ana binadaki lokanta ve bar bölümüne geçtik. 

Yemek yedikten sonra akşamın geç saatlerine kadar barda oturup içki içip sohbet ettik. Benden başka herkes Avusturalya birası içiyor, litrelik şişelerde siyah zift gibi bir bira. Benim fermantasyonlu içeceklerle aram iyi değil, birkaç kadeh “Arak” içtim, ama nerede bizim Kulüp rakısı. Barda bizden başka Fransız, Avusturalyalı ve yeni Zelandalı askerleri vardı onlarla ahbaplık ettik biraz.  Aksanları çok değişik,  bizim Robert Kollejde öğrendiğimiz Amerikan İngilizcesine hiç benzemiyor. Benim yanımda Victor isminde Avusturalyalı bir cavuş oturuyor. Babası Alman asıllı imiş güzel Almanca biliyor. Bana hikayesini anlattı:

1941 yılının başında  Fransa Almanya’ya teslim olunca Suriye ve Lübnan Fransızların Alman yanlısı Vichy Hükümetinin idaresine geçiyor. Tabii bu durumdan İngilizler çok rahatsız, Almanların Mısıra hücum etmesinden ve Iraktaki petrol hattını ele geçirmesinden korkuyorlar. Bu tehlikeyi engellemek için İngilizler, Avusturalya, Yeni Zelanda, Hint askerlerinin ve Franız Kurtuluş Birliklerinin de katılımı ile Haziran ayında Kuzey Filistin’den bir cephe açarak Suriye ve Lübnanı işgal ediyorlar. Bu sırada Lübnan kıyılarında demirlemiş olan Avusturalya ve İngiliz zırhlıları’da denizden destek veriyorlar.

Bu durum bana bizim Çanakkale savaşlarını hatırlattı, Victor’a Anzacların Çanakkalede nasıl geri püskürtüğümüz den bahsedince gözlerinde hüzünle karışık bir ışıldama ve dudaklarında bir tebessüm belirdi. 

HAYFA

Sabah kalktığımda saat sekiz olmuş. Arkadaşların çoğu erken çıkıp biraz şehri dolaşmaya çıkmışlar.Lokantaya kahvaltı etmeye gittim, birazdan hepsi göründüler. El Musa yed Camiini gezmişler, Müslümanların bu dördüncü kutsal mabedinin ihtişamını anlata anlata bitiremediler. Benim  posta kart meraklısı olduğumu biliyorlar bana da birkaç kart getirmişler.

Şam'dan Hayfa’ya kısa bir tren yolculuğumuz olacak. Otelin önünde bekleyen  taksilerden  koca bir Chrysleri tuttuk, bavulları bagaja yükledik ve şoför’e Hicaz tren istasyonuna çekmesini söyledik.  İki saatlik bir tren yolculuğundan sonra Hayfa’ya vardık.

Bizi istasyonda Thomas adlı Yahudi bir Profesör karşıladı. Thomas, Robert Kolejdeki Tasarı Geometri hocamız Profesör Moyal’in çocukluk arkadaşı. Almanya’dan kaçan Moyal ve Thomas, İnönü hükümetinin izniyle İstanbul’a gelmişler, Moyal Robert  Kolejde hocalığa başlamış, can dostu Thomas ise  İstanbul’dan ayrılıp Filistine iltica etmiş. Bizim Hayfa’dan geçeceğimizi bilen hocamız  bize Thomas'ın adresini ve öğretim görevlisi olduğu Technikum Üniverstesindeki telefon numarasını ve kendisine verilmek üzere biraz para verdi. Bir gün önce Beyrut’dan kendisini telefonla aramış ve trenimizin geliş saatini kendisine bildirmiştik. Thomas bizi otele yerleştirdikten sonra öğle üzeri bizi  gelip alacağını ve şehri gezdireceğini söyledi.

Hayfa çok güzel bir şehir. Rehberimiz Profesör Thomas otelin önünde kutu gibi, içine sekiz kişi alan  bir taksi için pazarlık yaptı, hepimizden ikişer dolar aldı, şehri bütün gün dolaşmak üzere anlaştık. Önce Mt. Carmel dağının eteklerinde yapımına devam edilen  Bahai bahçelerine çıktık. Dağın eteklerine basamak, basamak teraslarla çıkıyorsunuz. Bahçelerin her iki tarafına  çam ve palmiye ağaçları dikilmiş, düzlüklere ise çiçek bahçeleri yapılmış. O kadar güzel bir manzara var’ki kendinizi sanki Babil bahçelerinde zannediyorsunuz. Arkanızda  Galilee dağlarının dumanlı tepeleri, aşağınızda Akdenizin masmavi suları. Beyaz köpüklü dalgalar durmaksızın sahile vuruyorlar. Parkın başladığı en alt noktada, buradaki binalara benzemeyen taş bir bina var. Thomas’a bu binayı sordum, bana hikayesini anlattı. Bu binada  parka adını veren Bahai dinin kurucusu  Bahaullah’ın mezarı varmış. On dokuzuncu yüzyılda İran’da yaşayan Bahaullah’ın öncülüğünü yaptığı bu din, cihanşümul bir anlayışla aslında bütün dinlerin bir olduğunu, Hazreti Musa, Hazreti İsa ve Hazreti Muhammet’in değişik zamanlarda insanların değişen sosyal durumları nedeniyle Tanrı tarafından görevlendirildiği, ama aslında hepsinin amacının tek bir din olduğu inancında imiş. Bahullah önce İranlılar tarafından hapse atılıyor, sonra Edirne’ye ve Osmanlılar tarafından da Filistinde Akre’ye  sürgüne yollanmış, öldükten sonrada oğluna vasiyet ettiği bu tepenin eteklerine gömülmüş.

Aşağıdaki limanda dikkati çeken bir başka şey de kıyıya yakın bir yerde kapkara bir gemi batığı idi. Bu geminin ne gemisi olduğunu ve ne zaman battığını sorduk Thomas’a .

Çok acı bir hikayedir dedi. Biliyorsunuz Hayfa şehri ve limanı İngilizlerin mandası altında. Burada şu anda 66 000 Yahudi yaşıyor. Çoğuda Hadar Hacarmal bölgesinde. Birazdan gezince göreceksiniz, binaların çoğu Alman tipinde, kimi Rusya’dan kimi Almanya’dan kaçıp buraya gelmiş mülteciler yapmışlar bu evleri. Ama İngilizler bu şehre artık tek bir Yahudi mülteci sokmamak için kararlı. İki yıl önce Patria gemisi Nazi Almanyasından kaçan 1800 Yahudi mülteci ile Hayfa’ya geliyor. Tabii gemidekilerin şehre giriş izinleri yok. İngilizlerin niyeti gemiyi buradan alıp Afrikanın güneyindeki Mauritius  adasına yollamak. Filistinde yer altında faaliyet yapan Yahudi organizasyonu Haganah geminin limandan ayrılmasını önlemek için elinden geleni yapıyor. Ama İngilizler gemiye her mülteci için neredeyse  bir İngiliz askerini muhafız dikmiş. Bunun üzerine bizim Yahudi organizasyonu gemiye bir bomba yerleştiriyor. Maksat geminin  makina dairesini tahrip edip yola çıkmasını önlemek. Ama yanlış bir hesap neticesi infilak istenilenden çok büyük oluyor ve gemi içindeki yolcularla birlikte batmaya başlıyor. Tabii hemen limandaki diğer gemilerden kurtarma ekipleri geliyor ama neticede 270 mülteci ölüyor. Harp kötü şey, kıyılarımıza gelmesin diye her gün dua ediyoruz. Ayda bir gidip yiyecek karnemizi alıyoruz. Çocuklara haftada bir yumurta yedirebilirsek ne mutlu bize.

Bıraksak Thomas anlatmayan devam edecekti,

“istersen artık buradan inelim de Technikum Universitesine gidelim”

diyerek araya girdim, altı arkadaş merdivenlerden aşağıya taksinin,  Bahai mabedinin yanında bizi beklediği alana  indik.

Technikum Üniversitesini gezme isteğimiz buranın 1912 yılında İstanbul dışında Osmanlı topraklarında açılan ilk Müspet Bilimler, Mühendislik ve Mimari eğitim veren üniversite olmasından geliyor. Mount Carmel dağının eteklerindeki Üniversite binasının muhteşem bir görünüşü var. Bina İslam mimarisi ama sanki pencereler size Avrupa’da bir binayı gördüğünüz izlenimini veriyor. Thomasın anlattığına göre burası İranın Firuz Abad sarayı örnek alınarak yapılmış.  Merdivenlerden çıkıp kemerli girişten palmiye ağaçlarının olduğu  bahçeye giriyorsunuz.  Bu bahçeye ilk palmiye ağacını 1923yılında üniversiteyi ziyaret eden Albert  Einstein dikmiş. Profesör Thomas kapıdaki İngiliz nöbetçilerle konuştu, bizim Boston’a MIT Üniversitesine gideceğimizi anlattı, pasaportlarımıza bakan subay yanımıza bir asker vererek  içeriye girmemize izin verdi. Tahta trabzonlu mermer merdivenlerden çıkarak bir saat kadar binayı, laboratuvarları ve dershaneleri gezdik. Sonra tekrar taksimize binerek limana indik.

Öğleden sonra Limanı ve şehrin en büyük caddesi  Allenbee’yi gezdik. Hava sanki bir bahar günü gibi günlük güneşlikti. İnsanlar harbin sıkıntılarına rağmen başlarında hasır şapkalar, ellerinde şemsiyeler caddelerde  tur atıyorlardı. Yanımızdan bazen kısa pantolonlu İngiliz askerleri geçiyor ve bizi dikkatle süzüyorlardı. Faytonlar, palmiyeler bana sanki İzmirde Kordonboyunda olduğumuz izlenimini veriyordu. Bir Cafe de oturup hep beraber birer bira içtik. Yan masada mavi gözlü, kıvırcık kızıl saçlı, beyaz tenli iki kız bize bakıp gülücükler atıyorlardı. Keşke burada biraz daha vaktimiz olsa diye düşünürken Hayri gitti kızlarla konuşmaya başladı sonrada” siz beni bırakın ben otele gelirim”, diyerek yan masaya geçti. Akşam üstüne doğru Thomas’la vedalaştık, adresini alarak kendisine Amerika’dan muhakkak yazacağımızı söyleyerek beş arkadaş  otelimize döndük.