istanbullite.com

Sur dışına çıkmanın ikinci yolu Sümbül Efendi Camiinin arkasından yokuş aşağı Samatya'ya inilen dik yoldan olurdu. Bu yokuştan aşağıya inildikçe Kocamustafapaşanın o Osmanlı havası yerini Rum ve Ermeni etkisine bırakırdı. Camilerin yerini yüksek duvarların arkasına gizlenmiş kiliseler, ahşap köşklerin yerini taş Rum evleri, başörtülü yaşlı kadınların yerini siyah giyinmiş madamlar, Türkçenin yerini aksanlar, şiveler Rumca ve  Ermenice  alırdı .Bu semtde değişik dinden ve dilden  insanlar tek ulus olarak  kardeşçe bir arada yaşarlar ,eğlenirler ve ibadet ederlerdi.

 Samatya bir yerde Kocamustafapasanin sayfiye yeri, denizi ve kumsalı idi. Tren yolunun arkasında  kumsalın üzerinde içinde deniz hamamları olan küçük bir plaj, balıkçı teknelerinin yanaştığı bir iskele,ve deniz üzerinde  gazinolar bulunurdu. Yaz günleri  uzun sopaların üzerinde yürüyen cambazlar, atlı karıncalı ve kayık salıncaklı  lunaparklar Samatya'yı mekan edinirlerdi. Bizde çoğu hafta sonu soluğu Samatya’da alırdık. Buraya  Kocamustafapaşada arkamızdaki evde oturan Sadiye hanımların yazlık yalısına giderdik.   Çocuklar, kumluk  sahilde bütün gün plastik kovayla oynar,  kumdan kuleler yapar,  denize girer ve günün sonunda  güneşten kararmış  bir şekilde  büyüklerimiz  ile yorgun argın yokuşu tırmanıp evimize dönerdik.

 O günlerin Samatyası bizim çocuk olarak gitmeye can attığımız bir belde idi. Maalesef bugün bu güzeliklerin çoğu kalmadı. Yapılan sahil yolu kumsalı katletti, tutulan kılıç balıkları ve karideslerin soyu kurudu, burada yaşayan insanlarin cogu başka yerlere göç etti, Samatya Tren İstasyonunun ismi bile Kocamustafapaşa olarak değiştirildi. Buna söylenecek tek söz , "cehalet "ya da "kendine olan güvensizlikten  kaynaklanıyor" olmalıdır. Kocamustafapaşa, Kocamustafapaşa dir . Samatya'da ,Psamathia dır. Samatya belkide  İstanbul'un en eski yerleşim yeridir**.Bu iki semti bir saymak tarihe ve İstanbul’a en hafif deyimiyle ihanettir.

Kocamustafapaşa'dan sur dışına açılan üçüncü yol ise  bizim oturduğumuz Vidin caddesini kesen Meşeli Mescit yoluydu. Cocukluğumu gecirdiğim üzerinde "üç numero" yazan  köşk Vidin caddesinin başlangıcındaki ilk evdi. Meşeli Mescit'in Vidin caddesini kestiği yerde bir üçgen adacık oluşmuştu. Kosk ilk yapıldığında bahçe ve at ahırları buraya kadar uzarmış. Sonraları buraya bir çeşme  ve kırtasiye dükkanı yapılmış. Bu dükkan benim çocukluğumda bakkal dükkanına çevrilmişti. Liseye gittigim sıralarda burası bir odun deposuna dönüştürüldü. Zannederim halada öyle sürüp gidiyor.

Bu yoldan hep Tepebağ isimli bir kır yerine gittiğimizi hatırlarım. Ama herhalde o zamanlar çok küçük olmalıydım ki bu anıları  hep buğulu bir camın ardından seyreder gibi tekrar zihnimde canlandırmakta güçlük çekerim. Bütün aklımda kalan, Hazım Amca dediğimiz arabamızın çiftliğine çoğu kez çoluk çocuk köşkte yaşayan iki üç aile beraber gittiğimiz. Yol uzun bir yoldur, yürü yürü bitmez. Semtten uzaklastikca etrafta incir ve dut ağaçları, böğürtlen çalılıkları çoğalır. Etraf yavaş yavaş kır olmaya başlar. Bazen bir çeşmede durup bakır maşrapa ile su icip soluklanırız, bazen de  yoldan geçen bir at arabasının arkasına biz çocuklar  bineriz. Yol sonunda surlara varır. Burada bir sur kapısından geçeriz. Her iki tarafımda  mezarlıklar dolu bir yoldan  hafif meyilli bir tepeye tırmanırız. Bu sur kapısı hangi kapıdır,  içinden geçtiğimiz mezarlik hangi mezarlıktır ?

Mezarlıklar, özellikle Istanbul mezarlıkları öteden beri merakımı çekmiştir. Batıda  mezarlık çoğu zaman bir tabudur. Küçük çocuklar araba ile mezarlığın önünden geçerken, geçtikleri süre zarfında nefeslerini tutarlar. Bu batıl inanç nedendir bilemem ama Amerikada buna  cok şahit olmuşumdur. Halbuki bizim çocukluğumuzun İstanbul'unda mezarlıklar hiç öyle korkulacak yerler değildir. 16 ci yüzyılda batı Avrupa'da mezarlıklar genellikle şehir içlerinde ve kilise bahçelerinde dir.İstanbul’da ise mezarlıklar hep şehir dışına kurulur. Üsküdardaki Karacaahmet, Eyüp sırtlarındaki Eyüp mezarlığı ve Pera’daki bugünkü Taksim parkının yerindeki Frenklerin Grand Champs des Mortes  dedikleri mezarlık o zamanlar hep şehir sınırları dışındadır. Yaşayanlar , ölen akrabalarına mezarlık seçerken her zaman şehrin en manzaralı, güneşlik ve kır bölgelerini  tercih ederler. İstanbul'daki bu büyük mezarlıklar cogu zaman halkın yeşil alan ve park ihtiyacını da giderir. Güzel bahar günlerinde, bayram günlerinde aileler çocuklarını alıp buralara akın ederler. Kavuklu koca mezar taşlarına, bebek salıncakları bağlanır, evden gelen nevaleler açılır, yemekler yenir,  şerbetler içilir. Bu vesileyle bu dünyadan giden akrabalarla bir olunur ve genç nesiller eski nesilleri saygı ve sevgiyle anıp yad ederler.18 yüzyılda ,özellikle Paris ve Londra gibi şehirlerde hızlı şehirleşme neticesi kiliselerin bahçeleri o kadar dolmuştur ki, şehircilik uzmanları Osmanlıların park -mezarlarını yerinde gelip incelemeye alırlar. Bir zaman sonrada bu şehirlerde: Pere Lachaise, Montmartre,Kensel Green, ve Highgate gibi halkın ölmüş akrabalarını ziyaret edebileceği yavda huzur içinde vakit geçirebilecekleri mezarlıklar gelistirilir.***

İşte Kocamustafapaşa'da çocukluğum sırasında bu eski Osmanlı geleneğinden olacak mezarlık içinden geçerken hiçbir korku duymamışımdır. Yukarıda da kendi kendime sorduğum gibi acaba bu Tepebağ daki mezarlık ne mezarlığı idi, biz hangi sur kapısından geçerek buraya gelirdik? Hazım Amca dediğimiz akraba kimdi? Anne tarafım dan akraba oldugu halde ben ona neden amca diyordum? Sonunda iki yıl önce anneme beni bu konuda birkaç satırla aydınlatmasını rica ettim.

Annem, sağolsun üç sayfalık bir mektupla bu sorularıma cevap verdi. Hazım amca dedemin üvey kardeşi idi. Annemin babaannesi ölünce, büyük dede bir daha evlenmiş ve bu evlilikten biri oğlan biri kız iki çocuğu olmuştu. Hazım amca bu evlilikten doğan oğlan çocuğuydu. Annem mektubunda Hazım amcanın ailesini, çocuklarını  uzun uzun anlatıyordu. Ama beni en çok ilgilendiren konularda yavaş yavaş bilmece gibi ortaya çıkıyordu. Tepebağ , Kocamustafapaşa'dan  45 dakikalık yürüme mesafesinde idi. Vasıta olmadığı için hep yürüyerek giderdik. Hazım Bey ve eşi Leyla Hanım çok misafir seven insanlardı. Biz gidince çok sevinir ve çok ikram ederlerdi. Çiftliklerini giderek büyütmüşler, kümes hayvanı, koyun, inek beslemeye ve at yetiştirmeye başlamışlardı. İleriki yıllarda bu arazilerin değeri arttı. Tepebağ , Çırpıcı cayiri gibi eskiden sirklerin kurulduğu, pikniklerin yapıldığı mesire yerleri tek tek yok pahasına satıldı. Hazım amca da uzun zaman direnmesine karşın  sonunda gözü arkada kalarak birkaç apartman dairesi karşılığında çiftlik arazisini sattı. "Bugün diyordu annem, "  Hani Topkapı'dan Bakırköy'e giderken sol tarafta büyük bir sanayi sitesi var ya, işte oralar dı Tepebağ.".

Acaba hakikaten orası mıydı Tepebağ ? Araştırmaya devam ediyordum. İnternette, Tepebağ aradım, ama motorlarından çoğu tekstille uğraşan şirket isimleri çıktı karşıma. Hele bir tanesinin adresi Çiftlik sokak, Tepebağ idi. Evet artık emindim, o güzel kır yeri artık koca koca binaların bulunduğu bir sanayi sitesi idi. Hazim amcanın çiftliği de bir sokak adıydı şimdi. Annem ,çiftlik Kocamustafapaşa'dan 45 dakikalık yürüme mesafesinde idi diyordu. Acaba hangi sur kapısından ve hangi mezarlığın içinden geçiyorduk. İstanbul haritasını çıkardım, ölçeklere baktım, batıya doğru ilerledim parmaklarımla. En yakın kapı , Silivri Kapısı idi.

Geçtiğimiz ekim ayının son günlerinde babam aniden hastalandı ve yoğun bakıma yatırıldı. Ben de diğer iki kardeşimle birlikte atladik İstanbul'a geldik. Bir hafta kadar sonrada kendisini 91 yaşında kaybettik. Bunlar anlatılması zor günler. Ama böyle günlerde  sağolsun arkadaşlar, dostlar, komşular ve akrabalar bir anda yardımınıza koşup sizin acınızı paylaşıyor ve hafifletiyorlar. Bu vesile ile uzun yıllardır görmediğim Kocamustafapaşalı ve Üsküdarlı  akrabalarımla  tekrardan görüşme imkanım oldu. Aslında bu akrabalar çoğunlukla Kocamustafapaşa'da ya da Üsküdar'da yaşamış kişilerin çocukları ve torunları idi. Onları seneler sonra görmek, kucaklamak bana sonsuz bir sevinç veriyordu.

Bu akrabalar içinde birisi vardı ki yeri çok özeldi. Bu Kocamustafapaşa daki evde yaşayanların içinde hayat ta kalan,  benden yaşça  büyük tek akrabam Bülent dayım idi. Bülent Saraçoğlu, şimdi seksenin ilk yıllarını süren, kibar itinalı giyimli bir eski İstanbul beyefendisi idi. İstanbul'da kaldığım sürece Bülent dayım bizimle hep beraber oldu,  acımızı paylaştı. Ben de kendime, yıllarca böyle muhterem bir insanı arayamadığım için kızdım. Gene böyle bir buluşmada bana büyükçe bir   zarf uzattı ve: " Bak bunları sizin için hazırladım" dedi.

 Zarfı açtım, içinde 4/6 inch ebadında bir aile fotoğrafı vardı. Siyah beyaz fotoğraftaki insanlar benim Kocamustafapaşa'daki akrabalarım idi. Hani fotoğrafçıya gidersiniz, köy resmi çektirmek isterseniz,  sizin altınıza oturmanız için  sahte bir saman yığını, arkada ağaçlar olan resimler filan koyarlar ya ; bu da ona benziyordu. Aradaki fark bu resmin gerisindeki  sahnenin  sahici olması idi. Resmin arkasını çevirip bakmaya lüzum görmeden , burası "Tepebağ"dedim.  Bülent dayıma, Evet Kocamustafapaşa köşkünün sakinleri buraya Hazım amcanın çiftliğine pikniğe gelmişler ve güzel giyimleri ile bahçedeki saman yığının üzerine oturup  poz vermişlerdi. Resmin sol tarafında, Aykut ailesi yani anneanne ve dedemin tarafi yer alıyordu. Sag tarafta da Saraçoğlu ailesi,  yani anneannemin kardeşi Hüseyin Bey( Cici Babam) ve onun çocukları yer alıyordu.

Resme tekrar tekrar dikkatle baktım. Aslında bu resmi belki 40 belki 50 yıl önce gördüğümü anımsadım. Resimdeki güzel insanlardan hayatta kalan iki kişi vardı. Bunların ikisi de resimde ayakta durmayi tercih etmişlerdi; Annem Lamia (Aykut) Özmeral ve Dayim Bülent Saraçoğlu. Oturan yada saman yığınına ilişenlerin tümü hayatta yoktu artık. Resmin arka kısmında boylu boyuna taş bir duvar, hemen arkasında tek tük mezar taslari, servi ağaçları, belki uzaklarda bir cami minaresi seçiliyordu. Resmin sağ üst köşesine dikkatli bakınca   bir mezar taşının üstünde bir haç işareti görülüyordu.Resmin arkasını çevirdim, Bülent dayım sonradan büyüttüğü resime bir not düşmüştü;

Tarih: 10 Ağustos 1941

Hazım Amcanın Bağı 

Tepebağ İstanbul

1.Suphi Aykut           1.Hüseyin Saraçoğlu 

2.Nudiye Aykut         2. Fevziye Saraçoğlu 

3.Lamia Aykut           3.Bulent Saraçoğlu 

4.Lemi Aykut             4.Berrin Saraçoğlu 

5.Leyla Aykut            5.Benam Saraçoğlu 

1.Kemal Atalay

Resim Nigar Atalay tarafından çekildi.

Amerika'ya dönünce ilk işim bu resmi çoğaltıp kardeşlerime ve akrabalarıma yollamak oldu. Sonra internette harita üzerinde araştırmaya devam ettim. Istanbul Şehir haritalarının aşağıdaki web sitesinden aradığım bilgiye sonunda ulaştım.

www.istanbul.net.tr

Gözlerimi kapayıp Tepebağını görmeye çalışıyordum. Tepenin üstündeki ev iki katlı idi ve tuğladan yapılmıştı. Önünde balkon gibi bir terası ve  bu terasın üstünde büyük bir yemek masası vardı. Masanın üzerindeki çardaktan

 salkım salkım üzümler görünüyordu. Masanın üzerine kalın desenli bir muşamba serilmişti. Tabakların içinde su börekleri, kuzu kavurmalar, iç pilavlar, güllaçlar  seçebiliyordum. Masanın üzerindeki bakır bakraçtan  taze sütten yapılmış mis gibi bir ayran kokusu yayılmıştı etrafa. Mevsimlerden belki bahar , belki de  sonbahardı. Çayır zaman zaman yeşil bazen de sarı renkte idi. Duvarın arkasındaki beyaz taşların arası alabildiğince kırmızı  gelinciklerle doluydu.

Annem, kül renkli bir ata binmiş, gür kestane saçları havada uçuşarak köy yolunda gidiyordu. Bülent dayım bir incir ağacının altında oturmuş elinde kitapları  tıbbiye imtihanina hazırlanıyordu. Benam dayım, ahırdaki koçları dışarı çıkarmış,  elindeki değnekle birbirlerine tos atmasını öğretiyordu. Lemi  dayım  kısa pantolonun cebinden çıkardığı sapanla gözlüklerinin arkasından dikkatle  mezarlık duvarına tünemiş bir kargaya nişan alıyordu. Biraz ilerde Berrin halam elindeki sepete kuyunun arka tarafındaki çalılıklardan ,  rengi üzerindeki kolsuz elbiseyi andıran kızıl renkli  böğürtlenleri  topluyordu. Cicibabam evin içinde seccadesini açmış üzerinde beyaz uzun kollu frenk gömleği başında beyaz takkesi  namaz kılıyor, Ciciannem boynunda ipek fuları, mutfakta  siyah başörtülü Leyla yengeye yardım ediyordu. Anneannem terasta üzerinde beyaz üzerine mavi dalga desenli yarım kollu elbisesi ile  hasır bir koltukta oturuyor mavi renkli bir bebek patiği örüyordu.Dedemin üzerinde lacivert bir takım elbise ve bordo renkli bir kravat vardı. Cepkeninden saat zinciri görülüyordu. O da anneannemin yanında  hasır bir sandalyeye oturmuştu. Önündeki sehpanın üzerinde itinayla soyulmuş birkaç dilim elma ve bir kadeh kırmızı şarap vardı. Gümüş sigaralığı ndan yassı bir sigara çıkardı, çakmağıyla yaktı, sigarayı ağzına götürdü. Etrafa mavi beyaz bir duman yayıldı. Sonra bu dumanın arkasındaki manzara ve renkler bir anda kayboldu. Tekrar görmek istedim bu zamanını tam bilemediğim  çok renkli tabloyu. Hazım Amcayı görmek istedim en çok. Ama heyhat, geri gelmedi, gelmeyecekti!

Tepebağ artık

kaybolan bir kırdı.

Cem Özmeral

7 Kasim 2006

Columbus, Ohio