istanbullite.com

101 YILLIK BİR  GAZETE : TARİK

Bundan on altı yıl kadar öncesiydi. Bilgisayarda dolaşırken ebay de Eski Türkçe yazılı bir gazetenin ilk sayfasını gördüm. Gazetede Atatürk’ün kurtuluş savaşı yıllarından kalma,  vesikalık resim ebadında bir fotoğrafı vardı. Bir de, birisi sakallı , diğeri bıyıklı, ama ikisi de fesli, önemli  Osmanlı devlet erkanı olduğunu tahmin ettiğim iki kişinin resmi.  7-8 dolar civarında bir paraya gazete sayfasını satın aldım ve iki hafta içinde de Türkiye’ den yollanan paket Columbus, Ohio daki evime ulaştı. Sararmaya yüz tutmuş gazeteyi güzel bir çerçeve ile camlatarak evimdeki ofisde çalışma masamın üzerindeki  duvara astım.

Gazete sayfasında ki başlıklar neydi, gazetenin ismi ve içeriği neydi , gazete hangi tarihte basılmıştı ? ,  bu soruların cevabını  eski Türkçe bilmediğim için  bir türlü cevaplayamıyor dum. Sonunda  o sıralar da annemle bizi ziyarete gelen rahmetli babama danışmaya karar verdim. Babam Hamza Özmeral 1916 doğmuştu ve ilk okula başladığında Latin harfleri ile tedrisata  daha geçilmemiş olduğundan Eski Türkçe okuma yazmayı ilk okulda  öğrenmişti. Her ne kadar artık Eski Türkçe yazmasa da eski yazıları okuyabiliyor du. O günlerde babamla iki gün üstüste birere saat oturduk  ve o  bana gazetedeki başlıkları ve iki makaleyi tercüme etti. Sağlık sorunları giderek artmış olan babamı bu tercüme işi oldukça yordu. Hernekadar eski dildeki birçok kelimeyi bilsem de , öyle kelimeler vardır ki, bırakın duymayı nasıl yazıldığını bile babama sormak zorunda kalmıştım.  

Geçenlerde eski yazıları karıştırırken yıllar önce yaptığımız o tercüme elime geçti. Önce Tarik adlı gazetenin ne zaman ve kimler tarafından çıkarıldığını araştırdım. “tarik” yol demekti ve İslam Ansiklopedisi’ ne göre bu isimle biri diğerinin devamı olmayan birkaç gazete için kullanılmıştı. Bendeki Tarik  gazetesi için şöyle deniyordu :

Tarîk ismini taşıyan gazetelerden biri de Mahmud Hamdi Bey’in yönetiminde siyasî, edebî ve ilmî bir yayın organı olarak İskenderiye’de neşredilmiştir. Dönemin tanınmış hukukçularından Muslihuddin Âdil (Taylan) tarafından 21 Temmuz 1919’da İstanbul’da resimli ve günlük olarak “müstakil gazete” düsturuyla çıkarılan bir diğer gazetenin bir yıldan daha az bir süre varlığını koruyabildiği anlaşılmaktadır. Tesbit edilebilen en son nüshası 115 numaralıdır (17 Teşrînisâni 1335 r./17 Kasım 1919). Önce iki sayfa, 5 Kasım 1919 tarihli 104. sayısından sonra dört sayfa halinde ve gelişen gazetecilik tekniklerinden faydalanılarak hazırlanmıştır.

Yazıya bir de bendeki gazetenin  başlığı ile örtüşen bir sayfanın fotoğrafı konulmuştu.

Daha sonra yıllar önce yaptığımız o tercümeyi bir daha elden geçirdim. Bazı cümlelerde ki Eski Türkçe  kelimelerden fazla bir anlam çıkmıyordu. Her zaman faydalandığım Ferit Develioğlu’nun o koca Osmanlıca -Türkçe Lugatını açtım saatlerce bazı kelimelerin günümüz Türkçesinde ne anlama geldiğini buldum. Tercüme eskisine göre daha anlamlı bir hale geldi  gene de eksikleri olabilir, ama belki birgün rahmetli  babamla yaptığımız bu tercüme bir tarihçinin eline geçer ve bu konuda ki araştırmalarına küçük de olsa  bir kaynak olur.

31 TEMMUZ 1919 TARİHLİ TARİK GAZETESİ

31 Temmuz 1335 (1919)

Müessis ve Müstakil Gazete Başmuharrir Muslihiddin Adil

Nüshası heryerde iki kuruştur.

Gazetedeki Başlıklar ve Fotoğraflar:

Kalpaklı Mustafa Kemal Paşa  fotoğrafı 

Küçük Fotoğraf Ahmet İzzet Paşa (Damat Ferit’den sonra gelen Sadrazam)

Büyük Fotoğraf Ahmet Rıza bey Lozan’da -Sakallı Zat . Rıza Nur

 

Venizelos’un Türkçe Vesaik’i ( Türkçe Belgeleri)

Padişahımız A’mali Milliye’ye Nasıl Vakıf Oldu (milli işler,)

Vali Azil ve Tayininde dönen Fırıldaklar

Kabine Milli Kongre Azası ile Temasda

Mustafa Kemal Paşa’nın Tebliğ Telgrafı (Bildirme)

Anadolu ile Muhaberat (İletişim)

Meclis’i Vükelada Mühim Kararalar (Hükümet Toplantısında önemli Kararlar)

Mütarekeden sonra Mesture Sarfiyatı (Antlaşmadan sonra Örtülü Ödenek Harcamaları)

Gazetedeki İki Makale

MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN TEBLİĞ TELGRAFI

Haber alındığına göre , Sadrazam Paşa, Damat Ferit Paşa Kabinesinin sükutu ile (sona ermesi), Makam’ı Sadaretin (Sadrazamlık makamı) kendilerine tevcihini (verildiğini)  telgrafla Anadolu Kuva’yi Milliye’nin başında bulunan Mustafa Kemal paşa’ya bildirmiştir. Mustafa Kemal Paşa buna cevaben bir telgraf keşide ederek Sadrazam Paşa’yı (Ahmet İzzet Paşa) tebrik etmiştir. Diğer taraftan Hükümet Anadolu ile muhabere icrasını temine muvaffak olmuş ve Anadolu ve Rumeli Müdafaa’i Hukuk’u Milliye Cemiyeti Rüessasına (başkanlığına) nokta’yi nazarını (görüşünü) telgrafla izhar etmiştir. Kuvayi Milliye’nin bu tebligatı pek ziyade hüsnü telakki ettiği (çok memnun olduğu) haber verilmektedir. Sabık kabine tarafından(önceki hükümet) güya Kuvay’ı Milliye ‘ye karşı  icrayı faaliyet için haine bir maksatla asayiş ünvanı tahtında icrasına iktidar edilen teşkilata vaki lüzum kalmayarak sarfınazar( vazgeçilmiştir) edilmiştir. Meclisi Vükelada (Bakanlar toplantısı)  Anafartalar kahramanı Mustafa Kemal Paşa ve rüessasının iade-i rutbeyi (rütbelerinin geri verilmesi) hususunda tezekkür  edilerek taht-ı karar alınmıştır. ( sırayla konuşularak karar verilmesi kabul edilmiştir)

VALİ AZİL VE TAYİNİNDE DÖNEN FIRILDAKLAR

Ferit Paşa kabinesi millet için bir hayat’ı mesrume den ( mazlum hayat) başka bir şey değildir.Her Gün bir suretle hudut nüfuzu tahrip ve hayatı siyasiyesi tahrip olunan kabinenin bütün sanatı yalnız Bab’ı Ali koridorlarına inhisar etmiş ve oradaki bir iki düşkün fıkracının  veya eski bir ahbabın terviç amali (uygun görmesi) için adeta pusu kurulmuştu. Valilerin azil ve tayinlerinde takip olunan meslek ve siyaset çok dikkate şayandır. Sivas valisinin azil ve mamureyi El Aziz’e (Elazığ şehrine ) memuriyetinin tarz ve icrası bu garabetin parlak bir misalidir.

Dahiliye Nazırı Adil Bey Harekat’ı Milliye ile alakadar olması dolayısı ile, Sivas valisi Yusuf Paşa’nın  

azline  ve yerine Mamure’i El Aziz (Elazığ şehri) Valisi Galip Bey’in tayinini inha eder.(onaylar), Meclis!i Vükela (Bakanlar Kurulu) da karara yollar. Fakat orada karar çıkmayıp irade-i seniyye (Padişahın kararına) tehir edilince, gazetelere akseden azil haberi müsareten (ivedilikle) tekzip olunur. Fakat diğer taraftan harbiye nazırı Süleyman Şefik Paşa ile müştereken El-Aziz (Elazığ) valisi Galip Bey’e bir şifreli telgraf çekilir ve telgrafta Sivas valiliğine arz edildiği  ve irade-i sineye (padişahın kararı)  çıkmak üzere bulunduğundan samen Sivas’a azimeti (yola çıkması) bildirilir. Bu suretle Galip Bey’in Sivas Valisi ve kumandanlığına tayini irade-i sineye (padişahın iradesine) iktiran(yaklaşıldığı) edildiği mealindedir ki (manasında) ki tarih tahririnde (yazılmasında) henüz iradenin şeref-i sadir (padişah emri) olmadığı anlaşılmaktadır. Bu şifre Sivas’dan geçerken bir suretle elde edilir ve muhteviyatına vakıf kesbedilince 

(içeriği anlaşılınca) muhakkak heyecanlarla bu harekatın tevlid edildiği (doğrulandığı), kabineye karşı yazılan ve Reşit Paşa tarafından Adil Bey’e çekilen telgrafnamelerin tetkiki çok dikkate şayandır. İnşallah bunları teker teker neşre muvaffak oluruz ve o zaman Ferit Paşa Kabinesi ve Erkan’ı Esasiyesi'nin ( başta gelen adamlarının) mahiyeti, millet nazarında tamamen tesrih (bırakılarak)

edilerek vatan’ın en buhranlı zamanlarında takip ettikleri muzur(zararlı) siyasetin netayic (netice) ve vehmiyetini tenvir eyleriz. (aydınlatırız)