Sonradan renklendirilmiş kartpostal fotoğrafın sol alt bölümünde No:18 “Vue de Cadi Koey” yazıyor. Belli ki fotograf bir kartpostal koleksiyonun 18. ci resmi. Ve üstündeki yazı Fransızca okunuşu ile Kadıköy’ün manzarası. Haydarpaşa’dan çekildiği anlaşılan fotoğrafta hiç bir tarih yok. Bu çok güzel fotoğrafı günümüzün Kadıköyü ile karşılaştırmaya ve çekildiği tarihini bulmaya çalıştım.
Önce resmin çekildiği Haydarpaşa iskelesi tarafından başlayalım. Benim tahminim bu resim 1872 yılında Haydarpaşa garı yapıldıktan sonra çekilmiş. Mendireğe benzeyen iskelenin sol ucunda, o zamanki tabiriyle bir kalyoncu Kadiköy’e müşteri taşımaya hazır görünüyor. Haydarpaşa garı 1872'de inşa edilmiş ama bizim bugün bildiğimiz iskelenin denize bakan cephesindeki çini tabloda hicrî 1334 (miladî 1915-1916) tarihi var. Tabi bu tarihten önce de burada bir iskele vardı, ama bu konuda bir fotoğraf ya da bilgiye Şirket-i Hayriye Vapur iskeleleri listesinde bile rastlamadık. Bizim tahminimiz burada eski Salacak İskelesi benzeri ahşap bir yapı olmalıydı. Zaten fotoğrafın alt bölümünde damı çökmüş ahşap bir bina var, yanında da resmi bir yapı olduğunu simgeleyen sırık üzerinde bir bayrak. Yandan çarklı Şirket-i Hayriye vapurunun yanaştığı dalgakırana benzeyen iskele günümüzdeki dalgakırana neredeyse 90 derecelik bir açı ile dik uzanıyor. Bu mendirek kayalarla daha da uzatılarak Haydarpaşa önünde bir iç liman oluşturulmuş.
Yandan Çarklı vapura geçmeden önce gelelim Kadıköy sahiline. Kadıköy’den kalkan vapurlardan Haydarpaşa Garı ve iskelesinin resimlerini hep çekmişimdir. Ama Haydarpaşa istasyonu kapandığından beri oraya hiç işim düşmedi, internette de oradan Kadıköy’ün panoramasını gösteren tek bir fotoğraf buldum. İki resmi karşılaştırdım,eski resimdeki binaların hemen hepsi bugün yok. Tek bilinen yapı tepede Moda’daki Notre Dame Kilisesi’nin kubbesi ve çan kuleleri. O da zaten yeni resimde çok belirsiz. Bulduğum diğer benzerlik ise Kadıköy Çarşısının yan girişinde uzanan Bekir Ağa Camisinin minaresi ve kubbesi. Diyeceksiniz ki ama Bekir Ağa camiinin kubbesi yoktur, caminin damı dikdörtgen şeklindedir. Doğru, cami 17 yüzyılda yapılmış ama 1878 de çıkan bir yangında etrafı ile birlikte yanıp kül olmuş. Yeni yapılan camiye kubbe yerine yeni yapılan binaların şeklinde bir dam yapılmış. Buradan da çıkardığımıza göre fotoğraf bu yangından önce yani 1878 den önce çekilmiş. Haydarpaşa iskelesinin 1872'de yapılan Haydarpaşa garı yapıldıktan sonra inşa edildiğini düşünürsek fotoğrafın tarihi 1872-1878 arası olabilir. Bunu daha sonra Şirketi Hayriye vapurları tarihleri ile teyit edeceğiz ama önce Kadıköy panoramasını incelemeye devam edelim.
View of Kadikoy from Haydarpasa today
Galata Vapuru
Bebek Vapuru
Cami minaresinin önünde görülen kayıkların olduğu yerde bugün Karaköy ve Eminönü vapurlarının kalktığı iskele bulunuyor. Burada 1846 yılında yapılan bir iskele varmış, muhtemelen fotoğrafın çekildiği tarihte bu iskele hala kullanılıyordu. Kadıköy Rıhtımına çok dikkatli bakarsanız, buradaki diğer Şirket-i Hayriye vapurunun yanaştığı yer ise bugün Beşiktaş ve Adalar Vapurunun kalktığı eski iskele bölgesi. Ama bu bölgedeki binalar 1908 de yıkılmış ve 1914 de doldurulan meydanın bitiminde Kütahya çinileri ile ünlü iskele yapılmış.
Yıllar içinde iskele bölgesinde yapılan istimlaklardan daha az etkilenen bölge ise Moda burnu. Tepedeki ağaçlar bugün hala yaşıyor. Burada görünen büyük köşk ve apartman duruyor mu emin değilim, ama eğer yıkılmışlarsa yerlerine benzer yapılar yapılmış olmalı çünkü görünüş aynı. Tepenin hemen aşağısında ise sanki bir küçük kumsal ve plaj alanı görünüyor.
Fotoğrafta Haydarpaşa Limanı önünde ve Kadıköy sahilinde görülen iki vapur Şirket-i Hayriye'nin yandan çarklı, tek uskurlu vapur serisinden ikisi. Şirket-i Hayriye 1851 yılında Osmanlı devletinin ilk anonim şirketi olarak kuruluyor ve 1945 e kadar işlevini Şehir Hatlarına devredene kadar sürdürüyor. Başlangıçta İstanbul ile Boğaziçi trafiğinin deniz yolu ile sağlama amacıyla kurulmuş. Bebek, Sarıyer, Küçüksu, Beykoz gibi eski sayfiye yerlerinin devamlı ikametgah alanı olarak değişmesi ile buralara toplu taşıma aracı olarak yolcu taşıyor. Vapurların başlangıçta çogu İngiltere'den satın alınıyor, Hasköy tersanesi'nde tadilat görüyor ve bir zaman sonrada aynı tersanede Şirketi Hayriye vapurları yapılmaya başlanıyor. Ben Şirket-i Hayriye’nin koleksiyonundaki fotoğrafları bulunan tüm yandan çarklı vapurları inceledim. Fotoğraftaki iki vapur bu serideki ilk vapurlardan olan Galata ve Bebek vapurlarına çok benziyor. Bunların ikisi de İngiltere'nin East Coves yat limanında inşa edilmiş ve Osmanlı devleti tarafından satın alınmış. Bebek Vapuru 1857 de inşa edildikten sonra 1858 yılında Hasköy tersanesi'nde hizmet vapuru haline getirilmiş. Ahşap gövdeli Galata vapuru ise 1860 yılında hizmete girmiş. Bu vapurlardan anladığımız kadarı ile Kadiköy’ün manzara resmi 1860 yılından sonra, Bekir Ağa camii'nin kubbesinden çıkardığımıza göre de 1878 yılından önce bir tarihte çekilmiş olmalı.
Eğer bu resim bir kartpostal ise belki de orjinalinin arkasında tarih olabilir ve bizim bu tahminlerimizi boşa çıkarabilir. Ben bu tip eski fotoğraflarla” hikayeli resimler” diyorum ve bu resimlere yalnız bakmaya değil, onları okumaya çalışıyorum. Göz yanılır, bilgiler yanlış olabilir. Özellikle eski Kadıköylü dost ve okurlarımın yorumlarını bekliyorum.
Kadıköy resmi : Kocamustafapaşalayız Facebook Grubu
Bir Güncelleme
Yazıyı yazdıktan ve yayımladıktan sonra vowTurkey'in bu Osmanlı kartpostaluna ulaştım. Bu iskele 1914 de yapılan ve bugün hala kullanılan Adalar ve Beşiktaş vapurlarının kalktığı iskeleden önceki iskele. İskeleye tek uskurlu bir Şirket-i Hayriye vapuru yanaşmış. Yolcular vapurdan inip iskeleden rıhtıma yürüyorlar. İskelenin yanında sıralanmış kalyoncular ise muhtemelen Moda ya da Haydarpaşa'ya gidecek müşterileri kapmaya çalışıyor.
MAIL İLE GELEN OKUYUCU YORUMLARI
kebapcioglu.ara
Sevgili Cem, kartpostali tam bir Sherlock Holmes gibi incelemiş, konuşturmuşsun.
Sevgili Cem kardeşim, emeğine sağlık. Çok bilgilendirici, güzel bir fotoğraf.
Sevgi,selamlar
Cemal Bodur
Doğan Köksal
Sağol Cem
Çok güzel. Ne oldu acaba o vapurun yanaştığı yer?? Herhalde bugünkü köşe motor iskelesi olarak doldurulup birleşti. Hatırlarsın Kadiköy Haydarpaşa yolcu sandalları vardı.. hey gidi günler...amma morukladık yahu:))
Ömer Aykut
Sevgili Cem, muhteşem araştırman. Tesadüfen benim de arşivimi düzenlerken elime 70- 80 li yıllardan bu fotoğraflar geçti. Gönderiyorum
Sevgiler
Ömer
Semiray Özbilen
Cemdost bu ne denli sabır ve araştırma gücü.Yorumcu arkadaşın dediği gibi “Sherlock Holmes “ ayarında.Kutlarım seni her zamanki gibi
Doğan EMİRLİ
Sn.Cem Özmeral bey , İçeriğinde Araştırma , Derleme , İnceleme , Mukayese , Değerlendirme ve de netice olarak Bilgilendirme bulunan harika bir yazı.Zevkle okudum.Tebrikler ve teşekkürler.
Yazarın yorumu : Kuzenim Ömer'in yoladığı Kadıköy iskelesi fotografı tahminen 1970in ilk yıllarından zira turnikeler yok. Biliyorsunuz kağıt biletten önce jetona geçildi .50 yıl sonra önce madeni Akbil scanner (okuyucu)ler sonra da Akbil kartlarına geçildi. Resmin güzel yanı da Kütahya çinileri kadar eski ahşap gişeleri göstermesidir.
