istanbullite.com

ATATÜRK’ÜN KOLİBASI*

“O günlerde Ankaranın neresine gitsem Atatürk oradaydı sanki. Bazen Ulus çarşısına alışverişe giderdik annemle. Dönüşte de meydandaki  Atatürkün at üstündeki ünlü heykeli ve hemen  altındaki elini miğferine götürmüş asker heykelinin önünden geçerek troleybüs durağına doğru yol alırdık. Çoğu hafta birkaç aile toplanır ya Çubuk Barajına, ya da  Atatürk Orman Çiftliğine ve orada ki Hayvanat Bahçesine giderdik. Yolda giderken bazı bağ evlerinde dururduk. Burada Atatürk'ün yol uzerinde dinlendiği ve kahve içtiği küçük bir bağ evi vardı. Söğüt ağaçlarının  gölgesindeki bu evde, küçük bir masanın üzerinde Ata’nın kahve fincanı ve  kül tablası olduğunu hatırlıyorum. Hayvanat bahçesinde canlı hayvanlar kadar, içleri doldurulmuş hayvanlarında bulunduğu müze ilgimi çekerdi. Burada Atatürk'ün içi doldurulmuş köpeğinin olduğunu da hatırlarım hep.”

Yakardaki satırları 2005 yılında yazdığım 10 Kasım 1953 adlı yazımdan aldım. Bundan altmış yıl önce küçük bir çocukken gördüğüm Atatürk’ün küçücük dinlenme evi aradan geçen onca  yıla rağmen hep belleğimde kalmış. Bazen acaba gerçekten böyle bir evcik var mıydı, yoksa bu bir çocukluk hayali mi diye düşünürdüm. Ankara’ya en son 1975 yılında gittiğimden bu küçük bağ evinin varlığını sınama olasılığımda olmadı hiç. Ama geçenlerde bir arkadaşımdan gelen e- posta da bu küçük evin hala var olduğu, milenyum başlarında binanın restore edildiği ve Söğütözü denen semt de koca koca gökdelenlerin arasında kalmış Saklı Bahçe Koruluğunda bu küçük evin  hala yaşamını sürdürdüğü haberi veriliyordu. Tek odalı bina Orman Genel Müdürlüğü tarafından koruma altına alınmış, ama anlaşılan son restorasyondan sonra günümüze kadar   fazla bir bakım görmemişti. Yazının ekinde Atatürk’ün yaveri Hasan Rıza Soyak ile  birlikte kulübenin önünde dinlerken çekilmiş siyah beyaz fotoğrafları  ve binanın son yıllarda çekilmiş birkaç renkli fotoğrafı vardı.

Önce, bu benim, “küçük bağ evi” dediğim Atatürk’ün bu “koliba”sını intenet de araştırmaya başladım. Gerçekten de 2000 yılında o zaman ki Orman Bakanı Nami Çağan’ın hamiliğinde tadilat gören bina sonraki yıllarda başta Can Dündar olmak üzere birçok gazetecinin kısa makaleleri konu olmuştu. Bu resimli yazılarda kulübenin tarihi hakkında fazla bir bilgi olmadığından çoğunlukla Atatürk’ün özel kalem müdürlüğünü yapan Hasan Rıza Soyak’ın bu konudaki  anılarından alıntılar yapılmıştı. Hasan Rıza Soyak ile aynı soyadı  taşıyan ama onunla  hiç bir akrabalık bağı olmayan Ahmet Soyak, Atatürkün Kolibasını ve çevresini gösteren resimlerden  youtube da  çok güzel bir video hazırlamış. Bu video’da  Hasan Rıza Soyak’ın verdiği bilgiler dışında Şevket Süreyya Aydemir’in  Suyu Arayan Adam adlı kitabında, yazarın Atatürk’ü  çoğu akşam üstleri bu kulübenin önündeki sedirlere uzanmış, dinlenirken gördüğünden bahsediliyor. Koliba’nın yapılışı ve tarihi ile ilgili  bilgileri bu az sayıdaki kaynaklardan alıp kendi anlatımızla yazmaktansa,  en doğru kaynak olan Hasan Rıza Beyin anılarından aşağıya aynen geçirmeyi uygun bulduk.

Söğütözü’nde Bir Kulübe

Hasan Rıza Soyak’tan bir anı:

“Orman çiftliğinim arazisi içinde; Balgat köyünün altında Söğütözü denilen bir yer vardır; burada oldukça bol su, bir küçük havuz ile ilk zamanlarda belki yüz kadar yetişmiş söğüt ağacı vardı. Atatürk çok beğendiği bu yerde küçük bir köy evi, daha doğrusu, O’nun değişiyle bir Koliba (kulübe) ve çardak yaptırmak istedi.

-‘Ya Paşam istediğin bir kulübe olsun hemen yaparız şuraya’ demişler.

-‘Buradaki ağaçlara ne olacak peki.’

-‘Paşam buradakiler söğüt ağacı; arsız ağaçtır. Sökeriz başka bir yere dikeriz, mutlaka tutar’ demişler. Atatürk bir an durur:

-‘Bir tek şartla teklifinizi kabul ederim. Burada yetecek kadar söğüt ağacını kendi ellerimle sökeceğim, kendi ellerimle dikeceğim, önce tuttuklarını göreceğim, sonra kulübe yapımına izin vereceğim.’

Çiftlikten yeteri kadar işçi seçildi; bir gün kendisi başta, çalışmaya geçildi. Önce yerleri değiştirilecek ağaçlar için yeni çukurlar açtırıldı; sonra ağaçlar sökülüp açılan çukurlara dikilmeye başlandı.

Sabahları çok erken iş yerine geliyor akşam oluncaya kadar işçilerle beraber çalışıyordu. Öğle yemeklerini orada yiyordu; paydos zamanları da yere serilen hasır ve seccadeler üzerinde dinleniyordu… Günlük resmi işleri de orada görüyor, hazırlanan evrakı yine orada imzalıyordu.

Çalışma sırasında işçiyle arasında bazı anlaşmazlıklar da oluyordu; çukurlar açılır yahut ağaçlar dikilirken işçilere verdiği emirlerde; paralel yahut dikey gibi kelimeler kullanıyordu; işçi anlamadığından sinirleniyor, koşup bizzat durumu düzeltiyordu.

…Böylece birkaç gün çalışıldı… Bir akşam artık iş bitmiş, kulübe için seçtiği yer açılmıştı… Kendisi memnun olmakla beraber biraz düşünceli, yere çömelmiş, etrafı gözden geçiriyordu; ben ayakta duruyordum. Başını kaldırıp sordu:

-‘Ne dersin çocuk; acaba bu ağaçlar tutacak mı?’

-‘Kesin bir şey söyleyemem Paşam’ dedim… ‘Yalnız bana öyle geliyor ki, önümüzdeki kış çiftlik, yakacak bakımından sıkıntı çekmeyecek.’

Yüzü pembeleşti; bıyık altından gülmeye başladı:

-‘Bana da öyle geliyor, hele bakalım…’ Dedi. Yerinden kalktı, köşke dönmek üzere otomobile bindik…

Ne dersiniz, yerlerini değiştirdiği bütün ağaçlar tutmuştu; o günlerden bugüne aradan 30 seneden fazla bir zaman geçmiş bulunuyordu. Şimdi Söğütözü’nde, o vakit Atatürk’ün, çiftlikte sebze bahçelerinde çalışan Bulgarlara, kendisi için yaptırdığı, ocaklı, çardaklı kulübeyle yanında yine o tarzda inşa edilmiş küçük bir bina, etrafında da bir fidanlık, bir de küçük orman var.

Sık sık oraya gider, bazen orada yemek yer, sonra ot minderli sedire uzanarak rahat, sakin uyurdu.

Buraya birkaç yıl önce ziyaretimde yeri değiştirilen söğütlerden birkaçının çürüyüp kurumaya yüz tuttuğunu gördüm…”1

1 Hasan Rıza Soyak, Atatürk’ten Anılar, İstanbul 1973, s. 34–35.

KOLIBA ZİYARETİ

Atatürk’ün o küçük bağ evinin hikayesi işte böyle idi. Ata’nın kül tablasından etraftaki söğüt ağaçlarına ve kulübenin hemen önünde akan suya kadar her şey aklımdan teker teker geçmeye başladı bu yazıları okuduktan sonra. Sehpanın üzerindeki beyaz dantelli örtüye kadar.... Evet burayı muhakkak tekrar görmeliydim. Nisan ayının son günlerinden zaten bir geceliğine Ankara’ya gelecek, Anıtkabir’i ziyaret edecek, oradan da iki arkadaşla bir yazı projesi ve turistik seyahat amacıyla Kars’a uçacaktık. Söğütözü de yolumuzun üstünde sayılırdı.

Atatürk’ün Kolibası’nın ziyaretçilere kapalı olduğu ve çoğu kez Saklı Bahçe adındaki kulübenin yer aldığı koruluğun bekçisinin “Yassah Hemşerim” diyerek  kimseyi yanına yaklaştırmadığı da yazılarda çokça geçiyordu. Acaba son durum neydi, Ankara’da yaşayan bir dostuma sorayım dedim. Arkadaşım Koliba ziyaretinde sıkıntılar yaşamamızın büyük bir olasılık olduğunu söyledi. Koliba’nın giriş yeri Saklı Bahçenin ana kapısı imiş. Ama bu kapının tam arkasında AKP nin merkez binası yer alıyor ve burayı koruyan polislerde Saklıbahçe girişinde konulan konteynerlerin içerisinde kalıyorlarmış ve hemen yanlarında bir adet TOMA sürekli olarak bekliyormuş. Arkadaşım Saklı Bahçeye bir bayan arkadaşı ile gitmiş ama çıkışta polisler kendisine, burada ne işiniz var, dercesine yan yan bakmışlar. Bahçeye giriş yasal olarak kısıtlanmış olmasa da böyle bir fiili durum var. Dolayısı ile o çok yazılan “Yassah Hemşerim” cümlesi ile here an karşılaşabilirsin diyordu dostum. Ve ilave ediyor : “Saklı Bahçe kapısından girince devasa binalar yapılıyor hemen orada. Buraya  Atatürk Orman Çiftlindeki Saray yapımı nedeniyle yıkılan Orman Genel müdürlüğü binaları çalışanları yerleştirilecek”.  Saklı bahçenin bir başka özelliği de Ergenokan davası sırasında buranın  kepçelerle silahların arandığı bölge olmasıymış.

Eh bu durumda gidermisin, gitmezmisin ? Bir düşüncedir aldı. Gideceğiz tabi, şansımızı deneyeceğiz. Belki yaşımızın, başımızın yüz suyu hürmetine Saklı Bahçe’ye girmemize bir şey demezler. İşte bunu yapabilirsem hem çocukluğumda gördüğüm küçük bağ evini, etrafını görmemek için gözlerimi kısarak bir daha görebileceğim, hem de her zaman olduğu gibi kendi çektiğim fotoğrafları okuyucularıma iletebileceğim.

Cem Özmeral

Dublin , Ohio

KOLYBA ZIYARETI

Günlük, güneşlik bir Ekim sabahı. Planladığımdan beş ay sonra sabahın beşinde üç eski tüfek arkadaş* arabayla İstanbul’dan yola çıktık . Saat on civarı Ankara’nın Söğütözü mevkiinde devasa inşaatların arasında insanlara sora sora Atatürkün Kolyba’sını arıyoruz. Hiç kimsenin ne duymuşluğu ne de görmüşlüğü var kolyba’yı. Sonunda orta yaşını çoktan aşmış bir adam Orman ve Tarım Tarım Bakanlığı inşaat ve şantiyelerinin içinde ağaçlık bir alanı işaretliyor. Arabayı kullanan Zihni inşaatın  güvenlik elemanlarına hiç sormadan sanki orada görevli mühendislermişiz gibi arabayı sürüyor ve bir araba park yerine dönüşmüş kırsal alana giriyor. Arabayı çimler üzerine  park ediyor ve eski parkın açık olan bahçe kapısına doğru yürüyoruz. İleride yana yana iki küçük evcik var. Fındık kabuğu gibi, tek pencere, tek kapı, tahta panjurlu  beyaz bir evcik . Beyaz badanalı kırmızı kiremitli  evin diz hizası yağmur sularından çamurlu. Ahşap kapısının üzerinde ikinci bir cam kapı var, bir de asma kilit. Tek göz pencereden içeriye bakıyorum. Bir sehpa, üzerinde kahve fincanı ve bir küllük. Küçük bir masacık, üzerinde porselen yemek tabağı , birkaç kararmış gümüş çatal bıçak. Altı yaşım aklıma geliyor, annem babam, üç yaşında ki kardeşim ve buradan çiftliğe yürüyüşümüz.

Kulübenin yanındaki ikinci bir kulübe daha var. Belliki bu da Atanın  yaverinin kulubesi. İlkinin tıpkısı, tek pencereli, boyu belki biraz daha basık. Binalar artık kullanılmayan eski bir parkın içinde. Çam ağaçları, meşeler, kestaneler, ama artık söğüt ağaçları yok. Eskiden kulube lerin arkasından geçen çay kurumuş., yatağının üstündeki tahta köprüyü yabani sarmaşıklar sarmış. Süs havuzun içinde su yok.  Biri boz diğeri kahve rengi  iki köpek sanki kolybayı korurcasınatembel tembel etrafta dolaşıyorlar.

Dere yatağının arkasında çitin yanında gençten iki adam görüyorum. Belki bu parkın bekçileridir diye yanlarına yaklaşıyorum birkaç soru sormak için. Ama bellerindeki koca koca silahları görünce bir selam verip yürümeye devam ediyorum. Belli ki bunlar 150 metre kadar arkadaki AK Parti Merkezinin korumaları. Zaten parkın hemen  yakınlarında bir Toma ve polisler karargah kurmuş. Yeterince resim çektikten sonra hep beraber arabaya doğru yürüyoruz. Ana yola çıkınca tam karşımızda tepenin üzerinde  düvel-i muazzama bir saray görünüyor. Bin pencereli, etrafı süslü yüksek  duvarlar la çevrilmiş  Hemen yakınında da dört minareli bir cami.

Zihni arabayı Anıttepeye doğru sürüyor. Atatürk’ün kolybasını sonunda tekrardan gördüm ama şimdi Anıtkabir’e gidiyoruz. O çocukken yapılışına şahit olduğum, avlusunda  artık mermer parçalarını eve göttürüp hala sakladığım Anıtkabire ve 10 Kasım 1953 de Etnografya müzesinden top arabası ile buraya nakline şahit olduğum Atamızı ziyarete.

Cem Özmeral

29 Ekim 2015