|
HARİKZEDEGAN ÇOK KATLI KONUTLARIN DAN TEYYARE APARTMANLARINA
1918 de çıkan yangından sonra on binin üstünde ailenin evsiz kalması üzerine Sultan Vahdettin eski veziriazam Tevfik Paşa’yı bir yardım kampanyası yapmakla görevlendirdi. Tevfik Paşa’nın kurduğu Harik komisyonu başarılı bir çalışma yürüttü. Yalnız müslüman ülkeler değil, Avrupa devletlerinden de yardımlar geldi. Şirket-i Hayriye vapurlarına ve Galata Köprüsünden geçişlere konulan ek vergilerden gelir elde edildi. Vatandaşların da yardımı ile o zaman için büyük bir meblağ sayılabilecek 500 000 Lira toplandı. Harik komisyonu bu parayı evsiz kalan “harikzedeganlara” ( yangınzedelere) konut yapmak için kullanmaya karar verdi. Başta İtalyan ve Fransız firmaları olmak üzere birçok yabancı firma baraka şeklinde, günümüzdeki pre-fabrike evlere benzer baraka evler yapmak için teklifler verdiler, hatta Ayasofya civarında model maketler sergilediler. Yangınzedeler için toplanan paranın yatırıldığı İktisat Bankası Müdürü de bu parayı Fransız şirketinin baraka projesini yatırılmasını öneriyordu.
Harik komisyonu yangınzedeler için şehrin çeşitli bölgelerinde müşterek kullanıma açık, kalıcı çok katlı yapıların inşasına karar verdi. Ama bu binaların yangınzedelerin ancak bir kısmının ihtiyacını karşılacağından, geçici barakaların yapılmasını da meclis kararına bağlanmasını önerdi. Yapılacak çok katlı binalar, Laleli Camii’nin Beyazıt yönünde, ağır zarar gören Laleli ve Nazır Ağa Medreseleri ve bazı özel arazinin olduğu alana yapılacak, vakıf ve özel arazi sahiplerinden izin alındıktan sonra istimlak işlerine hemen başlanacaktı. Yapılan ihale sonucunda 428 000 TL fiyat veren Mimar Kemaleddin Bey'in projesinde karar kılındı. Mimar Kemaleddin Bey projeden alacağı 18 000 TL yi de yangınzedelere hibe etti. Netice olarak komisyonun toplamının bağış toplamının yüzde 80'ini Harikzedegan çok katlı konutlarına gidiyordu.
1919 yılında inşaatına başlanılan ve Türkiye'nin ilk betonarme konutları olan Harikzedegan Apartmanlarını aynı zamanda Türkiye'nin ilk çok katlı sosyal konutları olarak sayılır. 7 Ekim 1919 da başta Tevfik Paşa olmak üzere önemli devlet adamlarının katılımı ile binaların temeli atılır. Tevfik Paşa, Halit Kamil Akdik Efendinin kaleme aldığı Sultan Vahdettin methiyesini içinde taşıyan altın, gümüş ve nikelden yapılmış bir boruyu, atlas bir kese içinde binanın temeline koyar. Kendisine gümüş bir tepside sunulan gümüş mala ile harcı temel taşının üzerine sürer. Bundan sonra kurban kesilir, kuran okunur ve yangınzede ailelerin zor durumdan kurtulması için dualar edilir ve tören sona erer.
Konutların yapımı 1922 yılında tamamlandı. Birbirine dik akslarla birleşen orta avlulu dört blok üzerine inşa edilen devasa binalar, 124 daire ve 14 dükkanı içeriyordu. Dairelere birbirini çevreleyen koridorlardan ulaşılıyor, avlunun dört köşesinde daire şeklinde dönen merdivenler, katlar arası irtibatı sağladığı gibi iç avluya güzel bir görünüm sağlıyordu. Binaların cepheleri birbiriyle simetrik olarak birleşiyor, damlarından sarkan saçaklar hemen yakındaki Laleli Camiinin Osmanlı Barok stili ile uyum sağlıyordu. En altta bodrum katı, üzerinde zemin katı, onun üzerinde üç kat ve en üstte çatı katı bulunuyordu. Bodrum katında kömür depoları, kalorifer kazan dairesi ve ortak kullanım için saç çöp toplama sandıkları vardı. Zemin katı kiraya verilecek dükkanlar için ayrılmıştı. Üstteki katlara ise 124 yangınzede aileye ayrılmıştı. Kapalı teras şeklinde düzenlenen çatı katında ise çamaşırhane vardı.
Bu tarihte yangından sonra evsiz kalan ailelerin sayısı 12.495 olarak açıklandığı düşünülürse bu katlı konutlar ihtiyacın ancak çok küçük bir kısmını karşılıyordu. Bu bakımdan Harik Komisyonunun bağışlarla toplanan parayı doğru harcadığı söylenemezdi. Zaten toplu konutlarda yaşamayı istemeyen yangınzedelerin çok azı burada yaşamayı kabul ettiler. Boş kalan daireler yeni kurulan Cumhuriyet’in devlet memurlarına makul ücretlerle kiralandı. Kısa bir zaman sonra da apartmanların idaresi İstanbul Belediyesine devredildi. Belediye'nin idaresinde çok kısa bir zaman kalan Harikzedegan katlı konutları Cumhuriyet’in ilanından sonra Atatürk'ün isteğiyle Türk Hava Kurumuna devredildi.
1923 Türk Hava Kurumuna devredilen Harikzedegan çok katlı sosyal konutlarında çok az 1918 yangınzedesi oturuyordu. Adı da Tayyare Apartmanları olarak değişen çok katlı konutlar artık devlet erkanının ve ünlü kişilerin rağbet ettiği lüks sayılacak konutlar olarak hizmet vermeye başladı. Bunlar içinde üniversite profesörleri, ressamlar, yazarlar vardı. Uzun zaman popüler olan Tayyare apartmanlarının daireleri zamanla eskimeye yüz tuttu, bakımları aksatıldı ve gözden düşerek metruk bir hale geldi. Özal hükümetleri devrinde 1980 li yıllarda binalar elden geçirilerek otele çevrildi. Önce 3 yıldızlı Ramada Oteli, sonra Merit Antique oteli olarak kullanıldı. 2009 yılında ise büyük bir restorasyondan geçerek 5 yıldızlı Crowne Plaza Old City adıyla hizmet görmeye başladı. 4 binadan üçünün orta avlusunun üstü cam tonozlarla kapatılan otel, 25.000 metrekarelik bir alanı kaplıyor ve 265 odası var. Ayrıca içinde Türk yemekleri ve dünya mutfağı yemekleri sunan iki restoran, 1 VIP lounge, 1 Atrium lounge ve bir Health Club barıdırıyor.
Cem Ozmeral
28 Mart 2023
Dublin, Ohio
|
 |
| IC AVLUDAKI DAIRESEL MERDIVENLERDE COCUKLAR |
|
|
