Solda: Aya Sofya, Ön cephede kuleli İbrahim Paşa Sarayı ve Avluları,
Ortada: Dikilitaşlar ve Hipodrome kalıntıları
Arkada: sonradan istimlak edilecek ve yerine Sultan Ahmet Camii
yapılacak Mahalle Evleri
Pargalı İbrahim Paşa ile Hatice Sultanın At Meydanındaki köşkü popüler televizyon dizisi Muhteşem Yüzyılda sıkça gördüğümüz mekan. Sarayda Topkapı Sarayında olmayan gelenekler var. Örneğin sofra başında kadınlı erkekli yemek yeniyor, etrafta heykeller, resimler var, İbrahim Paşa devamlı keman çalıyor. Tabi bir sinema filmini yada televizyon dizisini belgesel bir filimden ayıran özelik, ilkinde tarihi gerçekleri çok saptırmadan senaryoya bir takım eklemer yapmak ve olaya renk katmaktır. Ama tarihçileri, ve bazı seyircileri memnun etmek zor iş. Kimisi Haremdeki ilişkileri beğenmez, kimi kadınların dekoltesini, kimi Sultan Süleyman neden “Mavi gözlü” der, kimi Pargalı’ya diş biler kimide Hürrem’den nefret eder, “babası Rus Papazı” der. Hollywood’ta yapılan bir Napolyon filminde kimse “yahu bunlar acaba doğrumu? “diye sormaz, ama olay bize gelince çok hassas oluruz. Belki de bu nedenle Atatürkü konu alan bir yabancı filim çekilemez, Türkiye’de çekilenlerde ilk piyasaya çıktığında kıyamet kopar. Bize göre tarihi filmlerde seyircinin heyecanlanması için biraz abartı olacaktır ve yapılan filim eski zamanın gerçeklerini, günümüzün zevk ve anlayışına uygun olarak cilalamak, filmin tutulması açısından gereklidir.
Bu dizi benimde hoşuma gitmiş olmalı ki, Beyazıt kulesini gezdiğim gün Sultan Ahmet meydanına bir uğrayayım ve hem İbrahim Paşanın şu meşhur Sarayını göreyim , hemde içinde yer alan İslam eserleri Müzesini gezeyim dedim. Geziden sonra da İbrahim Paşa ve Köşkü ile ilgili bilgileri de araştıramaya başladım.
Kanuni Sultan Süleyman, Vezir-i Azam-ı İbrahim Paşaya “Pargalı” diye hitap edermiydi bilemeyiz, ama bu onun dört lakabından biri. Parga Yunanistanın Adriyatik denizi kıyısında dünya güzeli bir balıkçı kasabası ve burada bir balıkçının oğlu olarak doğan çocuk sonraları korsanları eline geçiyor ve yolu önce Manisa’ya oradan da Osmanlı sarayına kadar uzanıyor.Manisa’da şehzade Süleyman onun keman çalmasınımı, yoksa mandolin çalmasınımı beğenmiş orasıda pek açık değil. İbrahim Paşanın ikinci lakabı” Frenk İbrahim” yada “Güzel İbrahim”. Frenk lakabı Paşanın güzel sanatlara olan hayranlığından geliyor. Sarayını resim ve heykellerle donattığı gerçek olsa gerek. Macaristan seferinden mitolojinin ünlü “üç güzeller” heykeline getirtip, At Meydanına köşkün tam karşısına cıbıl cıpıldak dikince, halkın ağzı bohça değil’ki, dedikodular alıp yürüyor: ” Bir İbrahim putları yıktı diğeri tekrar dikti “diyorlar.
Üçüncü lakabı “Makbul İbrahim” ise, onun Sultan Süleymanın nazarında ki yüksek mevkinden ve Hünkarın onun fikirlerine verdiği önemden geliyor. İbrahim Paşanın bu lakaptan aldığı öz güven onun sonunu da hazırlıyor ve ölümünden sonraki son lakabına yol açıyor: “Maktul İbrahim”. Bazılarına göre Sultan Süleyman, Hürrem Sultanında etkisiyle İbrahimin sonunu getirmeye karar veriyor. Ama bir taraftan da can dostu ve en yakın akıl babasına kıymaya gönlü el vermiyor ve kaçması için ona her fırsatı tanıyor. Mağrur İbrahim Paşada sonunu bilmesine rağmen Padişahın davet ettiği yemeğe gidiyor, baş başa yiyorlar, içiyorlar. Sonrada İbrahim kendi köşküne döneceğine Topkapı Sarayında kalıyor ve o gece yarısı cellatlar tarafından boğdurularak “Maktul” oluyor.
Osmanlı hanedanında eceliyle ölen Sultanların türbeleri bilinirde, öldürülenlerinki pek bilinmez. Merak ettim araştırdım, bulabildiğim tek bilgi Maktul İbrahim Paşanın Galatadaki Canfeda Zaviyesine defnedildiği. Google haritalarından baktım ve Fındıklıda Canfeda Çıkmazı adlı bir sokak olduğunu ve burada Canfeda Hazretleri türbesi olduğunu gördüm. Bu bilgiyi Columbus’a geri döndükten sonra öğrendiğimden oraya uğrayamadım ama o civarda oturan sevgili okurlarımdan birinden rica ettim, oraya uğrayıp bana türbe ve bahçesinin birkaç resmini çekecek. Kim bilir belki de orada artık ismi okunmayan bir mezar taşının altında yatıyordur İbrahim Paşa. Eşi Hatice Sultana gelince onun türbesi de Haliç sırtlarında Yavuz Sultan Selim Camiinin bahçesindeki üç türbeden biriymiş. Onu da bir dahaki İstanbul yolculuğuma bıraktım. İbrahim Paşa ile Hatice Sultanın oğulları ve Sultan Süleymanın dört oğlundan ikisi; Mehmet ve Cihangir ve damadı Rüstem Paşa ise Şehzadebaşı caminin bahçesindeki türbede yatıyormuş. Ama ne yazık ki ben İstanbuldayken orada restorasyon çalışmaları vardı ve biz içeri girip türbeyi gezemedik.
Divanhane ve Kasr-i Sahnisan
Ikinci Avlu
Ikinci avludan odalarin gorunusu
İbrahim Paşanın Sarayının kesin hangi tarihte yapıldığı bilinmiyor. Bilinen buranın Mimar Sinan tarafından elden geçirildiği ve 1520 tarihinde Kanuni Sultan Süleyman tarafından İbrahim Paşaya hediye edildiği. Evliya Çelebi kitaplarında bu sarayın o zaman İstanbulun en büyük sarayı olduğunu yazmış. At meydanı boyunca bir buçuk futbol sahası uzunluğundaki saray dört iç avlunun içindeki birbirine iç içe geçen binalardan teşekkül etmiş. Civardaki bütün binalar ahşap iken bu saray tamamen kesme taş ve tuğladan örülmüş. İlk üç avlu ve bina, boylu boyuna eski hipodromun basamakları üzerine oturtulmuş. Dördüncüsü ise arka planda imiş ama burası ileriki yüzyıllarda yıkılmış ve yerine Adliye sarayı yapılmış. Cephedeki üçüncü avludaki bina bugün Adalet Bakanlığı arşivi olarak kullanılıyor. Günümüzde İslam ve Türk Eserleri müzesinin bulunduğu ikinci ve birinci avludaki binalar ise Pargalı İbrahim ve Hatice Sultanın ikamet ettiği Saray kısmı. Sultan Süleyman İbrahim Paşanın ve kız kardeşinin on beş gün ve on beş gece süren düğününü bu sarayda yaptırır. Daha sonra şehzadelerinin sünnet düğünleri de burada olur. Bu gelenek İbrahim Paşanın öldürülmesinden sonrada devam eder, 4. Muratın çocukları dahil bir çok şehzadenin sünnet düğünü burada yapılmış. Ama bu muhteşem saray İbrahim Paşanın maktul olmasından sonra sadrazamların ikametgahı, defterhane, mehterhane, mahpushane, terzihane gibi amaçlara da hizmet edecektir.
Müzeye ikinci binadan giriyorsunuz. Kapıdaki görevliden on lira verip bilet aldım ve birinci kattan küçük bir dehlizin içindeki merdivenlerden yukarıya avluya çıktım. “Buraları hipodromun basamakları üzerine kurulu olan yerler olmalı”, diye düşündüm. Ama müzede bina ile ilgili ne bir şema yada bilgi var, onun için ne nerededir bilemiyorsunuz. Avlunun içi küçük bir park adeta. Taş bir patikanın üstünden ikinci kat merdivenlerine doğru yürüyorsunuz. Her iki tarafınızda palmiye ve kauçuk ağaçları, çiçek tarhlarında sonbaharın son demlerini yaşayan kasımpatıları. Avlunun binaya yakın batı kısmında II. Mahmutun yaptırdığı Barok mimarisinden esinlenmiş bir çeşme var. Hemen önünde de yüce bir çınar, üst bölümü budanmış iki asırlık kocamış bir doğu çınarı: Orientalus.
İkinci kattaki odalar tonozlar ve üzerlerine kubbeler ile ayrılmış bölümler .Damdaki büyük bacalardan bunların bir kısmının mutfak olarak kullanılan odalar olduğunu tahmin ettim. Birde büyük bir salon var en dipte. Burada nadir halılar sergileniyor, bugüne kadar hiç görmediğim büyüklükte, Selçuklulardan on yedinci yüzyıla kadar dokunmuş, Uşak, Horasan, İran ve Kafkas Halıları. “Hatice Sultan ile İbrahim Paşanın yemek yedikleri salon burası olmalı” diye düşünüyorum. Yan yana dizilmiş diğer bölümlerde çok kıymetli Kuranı Kerimler sergileniyor yedinci yüzyıldan günümüze kadar gelen Emevi, Abbasi,Memluk, Moğol, Türkmen, Selçuk ve Osmanlı kaligrafi şaheserleri.
Diğer odalarda gene Emevilerden Abbasilere, Memluk, Selçuk ve Osmanlılara kadar, taş oyma ve tahta oyma sanatıyla ilgili büyüklü küçüklü zengin koleksiyonlar var. Binanın zemin katında ise, eski kiler ve çamaşırhanelerin olduğu bölümlere benzettiğim basık tavanlı yerlerde, etnografya müzesinde Anadolu köy evleri ve yaşantıları sergilenmiş. Sergilenmeyen tek şey İbrahim Paşa ve onun hayatı ile ilgili bilgi ve objeler. Ben de bunları kendim hayal etmek için Divanhane denilen ikinci katta At meydanını seyreden büyük salonun yanındaki terasa çıktım. Burası kitaplarda ve Matrakçı Nasuh’ un gravürlerinde görülen Kasr-ı Şahnişin denilen yerdi. Buradan Pargalı ile Hatice Sultanın yaz aylarında At meydanındaki bayram eğlencelerini, el ele seyrettiklerini düşündüm. Sultan Ahmet camiinin minarelerini Mısır Obeliski ile iç içe görmek ne kadar güzeldi. Ama dedim onların zamanında Sultan Ahmet Camii ve etraftaki yüksek ağaçlar yoktu, belki buradan Marmara denizine bakıp hayal kuruyorlardı. Şimdi ise buradaki Cafe'de birkaç genç oturmuş sohbet ediyordu.
Sonra İbrahim Paşanın hazin sonu aklıma geldi, on altı sene yaşadığı bu Sarayda Hatice Sultan haberi duyunca ne yaptı, oğulları kaç yaşındaydı, Hatice Sultan herhalde buradan çıkıp Beyazıt’daki eski saraya taşındı. Acaba abisini hiç affettimi? Müzenin kapısından dışarı çıktım ve Dikilitaş’ın yanından eski Divan yolundaki metro istasyonuna doğru yürüdüm.
Cem Özmeral 10 Ocak, 2012 Dublin Ohio
Ikinci Avlu: Cesme ve 2 Asirlik Cinar
Divanhanenin terasindan Sultan Ahmet Camii ve Dikilitas
Ibrahim Pasanin cenazesi (Nakkas Osman 1536)
Kaynakça:
www.archnet.org
www.kultur.gov.tr
PARGALI İBRAHIM PAŞANIN MEZARI BURADAMI?
Aslında yukardaki başlıktaki soruyu tarihçilere sormamız gerekir. Ama biz İstanbullite olarak konuyu araştırdık ve Maktul İbrahim Paşanın öldürüldükten sonra Galata civarında Canfeda Zaviyesine defnedildiğini öğrendik. Sonra da Google haritalarından Fındıklıda Canfeda Çıkmazı sokağında bir türbe olduğu bilgisine ulaştık ve Cihangirde oturan İstanbulliteın müdavim okuru sevgili Selçuk Eraslandan oraya giderek birkaç resim çekmesini rica ettik.
Selçuk türbeye giderek yirminin üzerinde resim çekmiş. Türbenin önünde içeriği doğru fakat şekli son derece iptidai türbe adabını anlatan bir yazı var. Ama türbede yatanlarla ilgili tek bir cümle yok. Yazıda parmaklıklara çaput bağlamayın deniliyor ama türbenin içinde süt kartonu taşımaya yarayan plastik bir kutu, hemen önünde de yakındaki bir fotoğrafçının taşınabilir reklam panosu var. Bu görüntüsü hoş olmayan resimleri eledikten sonra size Selçukun çektiği birkaç fotoğrafı sunuyoruz. Sevgili Eraslana buradan tekrar teşekkür ederiz.
Acaba fotoğraflardaki üç mezardan biri Makbul İbrahim Paşaya mı ait. Belkide hiç bir zaman bilemiyeceğiz.
Cem Özmeral 13 Ocak, 2012 Dublin Ohio
FOTOĞRAFLAR SELÇUK ERARSLAN
Aşağıdaki 6 resim 12 Ocak 2012 tarihinde çekilmiştir internet ve kitaplarda İbrahim Paşanın muhtemel mezar yerinin yayınlanan ilk resimleridir. Bu tarihten bir sene sonra 16 Ocak 2013 de popüler TV dizisinde Pargalı'nın ölümünden sonra mezar yeri ziyaretçilerle, resimler de internette dolup taşmaya başladı.
OKUR YORUM VE KATILIMLARI
MATRAKCI NASUH
Sevgili Cem,
Kanal 8 de Cumartesi ve pazar sabahları yayımlanan canlı haber programına katılan sanat tarihçisi prof. Nurhan Atasoy Kanuni dönemine dair çok gizel bilgiler verdi. Kendisi özellikle o dönemi anlatan minyatürlerden neredeyse belgesel denecek kadar doğru bilgilere ulaşmış.İbrahim Paşa'nın mezarının senin dediğin gibi Beşiktaş'ta Canfeda türbesinin yanındaymış, hatta başucunda da bir çitlembik ağacı varmış.O dönemde yaşayan Nasuh Paşa hakkında da bir sürü şey anlattı. Matrak adı ozamanlar kağıtların kesilererek kuleler şekline getirilip oynanan bir çeşit oyunmuş . Matrakçı çok mükemmel ve doğru çizimler yaparak o dönemi adeta belgelemiş. Mesela Anadolu'dan Bağdat'a kadar varolan kaleleri hatta bahçeleritüm detayı ile, Akdeniz'deki limanları, kaleleri, burçları hatta evleri bile çizmiş, bu bakımdan bu çizimler savaşa giden gemicilere rehber olmuş, Tabi ayrıca Kanuni'nin yaptığı seferleri de resmetmiş.HocNurhan Atasoy onun için tam bir rönesans adamı diyor. Ayrıca o dönemde Matrakçı naturalist bir biçimde yaptığı çiçek resimleri ile de çok meşhurmuş.,aynı zamanda iyi bir hattatmış. Hoca o döneme Çiçek Devri denebileceğini söylüyor, çünkü Lalenin ve karanfilin natüralist bir şekilde ilk o zaman Matrakçı tarafından yapıldığını Lale Devrinin daha sonra geldiğini anlatıyor.
Nurhan Atasoy'un kitapları piyasada kalmamış, yeniden basılacakmış, bilgin olsun.
Sağlıcakla kal
Güzin-----
Canfeda sokaginda citlambit agaci
Selçuk Erarslan Canfeda sokağındaki mezar resimlerini çektikten ve ben bunları yorumladıktan 15 gün sonra 29 Ocak 2012 de Güzin Tangör arkadaşımız yeni seyrettiği bir Televizyon programında Profesör Nurhan Atasoy'un yaptığı araştırmada Ibrahim Paşanın mezarının bizimde tahmin ettiğimiz yerde olduğunu, yani Canfeda çıkmazında bir çitlembik ağacının altında olduğunu söylemiş. Tabii Profesör Atasoy bu araştırmaya bizden çok önce başlamıştır, ama bizde onun bu araştırmasını bilmeden aynı yeri tahmin ettik . Hatta daha önce dikkat etmediğim ağaca bu sefer pür dikatle baktım. Sonra'da çitlembit ağacını internetde araştırdım. Ağacın Latince ismi Celtis, kışın yapraklarını tamamen döküyor, sarmaşık gibi karmakarışık dalları var. Bu kadar olur, Selçuk'un çektiği ağaç bir çitlembit ağacı ! Her nekadar Güzin sokağın Beşiktaşta olduğunu söylemiş ise de , Canfeda sokağı Fındıklıda. Anlaşılan Pargalı İbrahim Paşa bu mezar taşlarının altında olmasa bile, bu taşlar şimdi ortadan kalkmış Canfeda zaviyesi haziresinin bir bölümü ve Paşa'da buraya çok yakın bir yerde resimdeki apartmanın altında yatıyor.
Cem Bey Merhaba,
Istanbullite sitenizdeki İbrahim Paşa sayfanıza girmiş bulunmaktayım ve Pargalı İbrahim Paşa ile ilgili yazını büyük bir merakla okudum. Benim işyerim Can Feda Çıkmazı'nın hemen içinde ve sizinle geçen gün yaşadığım anektotu paylaşmak isterim..Gün içinde çalışırken, çay görevlisi Hanım yanıma gelip, “ biliyor musun Esra biraz önce yandki türbe de Murat Bardakçı(Tarihçi) vardı.Birkaç kişiyle gelip inceleyip gittiler” dedi.Onun üstüne biz de iş arkadaşımla birlikte her gün kime ait olduğunu bilmeden dua ettiğim türbenin yanına gittik.Yan binanın(Yapı Kredi Bankası) güvenlik görevlisi köşede sigara içiyordu.Biz de ona soralım dedim, neyin nesidir bu türbe diye.Sayfanızda resimleri çekilen 3 tane yeşil mezar taşlarının sırasıyla en büyüğü Can Feda ve en küçüğü kızı olmakla birlikte diğerinin eşine ait olduğu bilgisini verdi.Osmanlı Dönemin de öldürülen 3 kişilik bir aile.Ölüm sebepleri belirsiz.Amaaa, asıl size maili atma sebebim bu görünen mezar taşlarının hemen yanında aşağıda bir mezar taşı daha olması.....Rengi yeşil değil beyaz renk ve üstünde hiçbir yazı yazmıyor....Bekçi ara sıra mezarı temizlediğini söyledi ve o aşağıda kalan beyaz mezar taşının altında sanduka gibi birşeyin olduğunu yere dokunduğnda anladığını söyledi.Dilerseniz size yine can feda baba türbesinin yeriyle birlikte bu arada kalan ve görünmeyen, Murat Bardakçı nın bile gelip baktığı beyaz mezar taşının fotoğrafıı çekip yollayabilirim.
Bilgilerinize sunarım.Saygılar
Esra YILMAZ
Ekte ki dosya da, çekebildiğim naçizane bir kaç fotoğraf yer alıyor.Tarihin Arka Odası programından bahsetmişsiniz bir önceki mailinizde. Programı izlemedim ama arkadaşlarımın söylediği kadarıyla,Kanuni Sultan Süleyman,Pargalıyı boğdurduktan sonra, Matrakçı'ya kimsenin bulamayacağı bir yere göm demiş.O da Pargalıyı gömdükten sonra yanına Çitlembik ağacı dikmiş.Benim size yolladığım resimlerde türbenin hemen içinde büyükçe bir ağaç var o ağaç,Matrakçı'nın diktiği ağacın yavrusuymuş tabi şimdi kocaman olmuş.Botanikçi bir bayan ağaçtan örnek alıp onun Çitlembik ağacı olduğunu teyit etmiş.Yazılarınızın başarılarını ve devamını diliyorum.Takipteyim.
Esra
FOTOĞRAFLAR ESRA YILMAZ
İBRAHİM PAŞANIN MEZARI KESİNLEŞİYOR VE 523 YIL SONRA TABELA KONULUYOR
11 MART 2013
PARGALI MEZAR TABELASI/FOTOGRAF S.ERARSLAN
Selçuk Erarslan'ın 13 Mart 2013 tarıhli mailinden:
"Bizim Canfeda çıkmazındaki içinde çıtlembik ağacı olan türbenin duvarına Pargalı'nın adı ile doğum ve olüm tarihlerini gösteren bir tabela yapıştırılmış.Bu işlemin son bir iki gün içinde yapılmış olduğunu düşünüyorum.Hangi kurumun bu tabelayı oraya koyduğunu da belki Esra arkadaşımız öğrenebilir."
Esra Yılmaz'ın 24 mart 2013 tarihli mailinden:
"Mezarın biraz yanında yer alan, Koaçarslan iş hanının görevlisi beyin söylediğine göre, Pargalı İbrahim Paşa'nın türbesine ait yapılan tabelayı belediye görevlileri gelip asmış.Kesinleşme kaynağı da yine Murat Bardakçıyla beraber gelen tarihçilerin, kesin görüşlerinden kaynaklandığına dair bir kanı oluşuyor parçalar birleşince.Hem mezarın bahçesinde yer alan çitlembik ağacı,hem mezar taşının beyaz renk olması, hemde Kanuni'nin tarihsel kaynaklara göre saraydan baktığımda görebilmeliyim dediği en yakın konum can feda çıkmazına işaret ediyor.Daha ilginç olan bir bilgi de, mezarın yanında bulunan Yapıkredi binasının,meşhur Agora Meyhanesinin en eski yeri olduğuna dair bilgiyi öğrenmiş olmam oldu.Hatta taa yıllar önce,meyhane sahibitürbeleri yıkmak istemiş ve gece rüyasına can feda babanın girip bunu yapmaması gerektiğini söylediğine dair bir söylenti var."
12 Mart 2019
Arkadaşımız Selçuk Eraslan bize dün yukardaki fotoğrafları yollamış. Burada görüldüğü gibi mezar taşlarının çevresi yeni duvarlarla resterasyondan geçirilmiş. Yerel Beyoğlu Belediyesinin koyduğu İbrahim Paşa'nın mezarını belirleyen kırmızı tabela kaldırılmış. İstanbul Büyük şehir Belediyesi bunun yerine Canfeda Tekesi Haziresindeki iki mezar taşı hakkında bilgi vermiş. Ama Esra Yılmaz'ın belirttiği çitlembik ağacının dibindeki üçüncü kırık mezar taşından ne bir bigi var ne de taş artık görülmüyor. Ağırlığın Canfeda Tekkesine verilip Pargalı İbrahim Paşa ile ilgili bilginin ikinci plana atılması bana biraz manidar geldi. C.Ö.
IBB KURUMSAL WEB SITESINDEN
Kanuni Sultan Süleyman’ın Sadrazamı Pargalı İbrahim Paşa’nın Beyoğlu’nda yer alan kabri İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından restore edildi. Restorasyon çalışmaları, İstanbul 2 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun onayladığı projeye uygun olarak gerçekleştirildi.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Kanuni Sultan Süleyman’ın Sadrazamı Pargalı İbrahim Paşa’nın kabrinde geçtiğimiz yıl Ağustos ayında restorasyon çalışmaları başlatmıştı. İBB Kültür Varlıkları Projeler Müdürlüğü ve Yapı İşleri Müdürlüğü tarafından yürütülen çalışmalar tamamlandı.
ASLINA UYGUN OLARAK RESTORE EDİLDİ Beyoğlu’ndaki Canfeda Hazretleri Haziresi’nde yer alan Pargalı İbrahim Paşa’nın kabri, İstanbul 2 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 27.09.2006 tarihli kararı ile “2. Grup Korunması Gerekli Kültür Varlığı” olarak tescillenmişti. Kabrin restore edilmesi için 2017 yılında hazırlanan röleve, restütisyon ve restorasyon projesi, İstanbul 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından onaylandı. Bunun üzerine İstanbul Büyükşehir Belediyesi, kurul onaylı projeye uygun bir şekilde restorasyon çalışmalarını tamamladı.
Restorasyon projesi kapsamında;
Sonradan yapılmış niteliksiz ekler temizlendi
Çevre duvarı, korkuluk, hazire kapısı ve zemin kaplaması gibi yapısal unsurlar aslına uygun olarak yenilendi
Hazire içindeki özgün elemanların (çevre duvarı, giriş, iç duvarlar) kotları mevcut durumdaki gibi korundu
Çevre duvarlarındaki gereksiz eğrilik ve kırılmalar düzeltilerek Pervititch Haritaları’nda ve eski fotoğraflarda açıkça görülen özgün düzgünlüğe getirilmesi için hazier alanında projeye uygun kot çalışması yapıldı
Duvarlar üzerinde yer alan sonradan yapılmış sıva katmanları, tahrip olmuş mermer kaplama ve harpuştalar kaldırıldı ve alttan çıkan özgün duvarın yüzeyine taş örgülü bir duvar örgüsü yeniden imal edildi. Projeye uygun harpuşta yapıldı
GÜNCEL
İBRAHIM PAŞANIN MEZARININ YERİ HAKKINDA DİĞER GÖRÜŞLER
OĞUZ ÇİMEN'İN YORUMLARI
Cem Bey tekrar merhaba;
Pargalı İbrahim paşa karakteri açıkçası benim o malum diziden öncede ilgi duyduğum bir karakterdi. Fakat diziyle birlikte bu merakım Paşanın benim için bir fenomene dönüşmesi noktasına ulaştı.
Ne yazık ki gerek internette olsun gerekse tarihçilerin kaynaklarında olsun Pargalı İbrahim Paşa ile ilgili bilgiler hep tekdüze ve yüzeysel.
Paşa hakkında yazılmış tek kitap Cahit Ülkü'nün bir romanı olan Pargalı İbrahim Paşa kitabını okudum. İnternetten birçok araştırmalar yaptım. Bütün kaynaklarda sizinde görmüş olabileceğiniz gibi paşanın mezarı Galata'daki Canfeda Zaviyesi diye bir yer gösteriliyor. Ancak atladığınız bir nokta var. Aynı kaynaklarda bu yerin tersane arkasında olduğu da söyleniyor.
Ben doğma büyüme Kasımpaşalıyım. Galata, Haliç, Beyoğlu bölgelerini iyi bilirim. Canfeda zaviyesi diye bir yer hiç duymamıştım ki meğer aslında hemen her gün önünden geçtiğim bir yer yüksek ihtimalle pargalı ibrahim paşa'nın mezarıymış.
Bu yer, tam tariflere uyan Kasımpaşa'daki meşhur Haliç tersanesinin sırtlarında kalan ve bugün Şişhane diye adlandırılan mevkidir. Burada 4-5 adet eski dönemlerden kalma mezar bulunmakla beraber ne bir türbe ne de benzeri bir yapı yoktur. Mezarlar açıkta durmakta ve mezar taşlarında osmanlıca yazılar bulunmaktadır. Yatanların kimler olduğuna dair bilgi yoktur. Ancak mevkinin Galata olarak adlandırılan mevkide olması ve tersanenin hemen arkasında bulunması aradığımız yer olduğu konusunda bende çok yüksek bir inanç barındırmakta.
Ne yazıkki mezarların çevresi utanç verici bir durumda. Tinerciler, ayyaşlar vb. ayak takımı o mevkiyi mesken tutmuştur. Adresi daha kolay bulabilmeniz için şu bilgiyi de vereyim ki mezarların hemen bitişiğinde Beyoğlu Ticaret meslek lisesi bulunmaktadır. Google haritalardan da bu noktayı bulabilirsiniz.
Esenlikler dilerim.
**
Yukardaki yazıyı bize yollayan Oğuz Çimen’in bu konudaki yorumlarına katılıyorum. Maktul İbrahim Paşanın mezarının nerede olduğu konusunda yapılan çalışmalar maalesef çok sınırlı ve yüzeysel. Kendisinin de söylediği gibi mezarın bir zamanlar Kasımpaşa sırtlarında Şişhane bölgeslnde olma olasılığıda var. Bir zamanlar diyorum, çünkü eskiden Kasımpaşa sırtlarında Tepebaşından, Gümüşsuyuna ve Taksim Parkına kadar olan bölgede Frenklerin “Grand Champs des Mortes” dedikleri büyük bir mezarlık varmış. 1870 lerden itibaren bu mezarlıkların üzerine yeni yollar açılıyor ve “art nuveau” tipi binalar yapılıyor. Mezarların bir kısmı şehirdışında açılan Zincirlikuyu gibi mezarlıklara taşınıyor ama büyük bir kısmı inşaatların arasında yok olup gidiyor. Evliya Çelebinin mezarıda Kasımpaşa sırtlarında böyle kaybolan mezarlar arasında. Bu bakımdan İbrahim Paşanın bir internet blogunda, benimde gördüğüm “tersane arkasında” denilen mezarı bir zamanlar bu büyük mezarlıkta olabileceği gibi Oğuz Çimen arkadaşımızın söylediği kaderine terkedilmiş birkaş mezartaşı altında da oabilir. Ancak Böyle bir tesbit ancak taşların üzerindeki yazıların okunması ile mümkün olabilir. Benim burada ayrıldığım konu hiçbir yerde kaynak gösterilmemekle beraber İbrahim Paşanın Canfeda zaviyesine defnedildiği birden fazla kaynakta gözükürken, “tersane arkası” tabiri yalnız bir internet blogunda geçiyor.
Mevlana ve Sufi tekkeleri ve bunun bir kolu olan Hacı Bektaş Veli tarafından kurulan Bektaşi tekkeleri 13 yüzyıldan beri var olan bir oluşum. Bu tekkeler zamanla Osmanlılar arasında büyük önem kazanıyor ve özellikle yeniçeriler arasında müdavimleri artıyor. II Mahmut 1826 yılında Yeniçeri isyanlarını önlemek için bütün Bektaşi tekkelerini yasaklıyor ve şeyhlerinide sürgüne yolluyor.Tanzimat devrinde tekrardan açilan Bektaşi tekkeleri Cumhuriyetle birlikte yeniden kapanıyor.
İbrahim paşanın defnedildiği Canfeda tekkeside bu Bektaşi tekkelerinde biri ve yeride Fındıklıda olarak gösteriliyor*. Bugün Yüksek kaldırımın Tünel in üst kapısın civarındaki İstanbuldaki ilk Mevlevihane olan Galata Mevlevihanesi 1491 yılında kurulmuş. Daha sonra Yenikapıda bir mevlevihane kuruluyor ve ve 1623 yılında Fırıncızade Sırrı Abdi Dede Galata Şeyhinin idaresinden çıkarak gizlice Kasımpaşa tekkesini kuruyor*. Bu tarihleri dikkate alırsak İbrahim Paşa zamanında Kasımpaşada böyle tekke ve zaviyenin olmadığı dolayısı ile Paşanın o zamanlar faal olan Galata Mevlevihanesine mekan olarakda daha yakın olan Fındıklıdaki Canfeda zaviyesine defnedilmiş olma olasılığı daha da artıyor.
Beni Fındıklı tezi üzerine yoğunlaştıran bir ikinci konuda şu; “Galatadaki Canfeda Zaviyesi “ deyiminden ben Galata’yı bugunkü dar anlamı ile değil, Cenevizlilerin yaptığı surlar**** içinde Kasımpaşa civarındaki Kürekçi Kapısından Tophane-Fındıklı civarındaki Mumhane sur kapısına kadar algıladım. Kamil Park*** adlı blog yazarı Levanten;Galata ve Beyoğlu adlı blogunda resimleri ile birlikte inanılmaz güzelikte bir araştırma yapmış. Buradaki Profesör Halil İnancık ın "Ottoman Galata, 1453-1553", Varia Turcica XIII, Editions Isıs, Paris 199o”,** adlı araştırmasında Galatada surlar içindeki azınlık nüfusun etnik kökenli yerleşim yerlerinı gösteren bir harita var. Bu haritada Rum asıllı vatandaşların özellikle Karaköy’den Tophane civarına kadar olan kıyı şeridinde yoğun olduğu gözüküyor. Bilindiği gibi İbrahim Paşa Yunanistanda bir balıkçı kasabası olan Parga’da doğup büyümüş. Dolayısı ile onun Rum vatandaşların yaşadığı bu kıyı şeridinde bazı ilişkilerinin olması muhtemel. Kanuni’nin can yoldaşı İbrahim Paşa’yı her şeye rağmen çok sevdiği ve hatta ölümünden pişmanlık duyduğu söylenir. Biraz spekülatif olmakla beraber Osmanlı Sultanının eski arkadaşını özelikle Rumların yaşadığı, deniz kenarında ve müdavimi olduğu söylenen bir tekkenin haziresine defnetirdiğini düşünebiliriz.
Daha önceden söylediğim gibi bizim bu konudaki fikirlerimiz bilimsel bir çalışmanın ancak başlangıcı olabilir. Asıl iş Osmanlı arşivlerini karıştıracak ve gerek kitapları gerekse mezartaşlarını okuyabilecek Osmanlı tarihi uzmanlarına düşüyor. Bu konuda bilgileri ile bize yardımcı olan arkadaşlara özelikle son yazıyı yollayan Oğuz Çimene teşekkür ederim.
**Profesör Halil İnancık "Ottoman Galata, 1453-1553", Varia Turcica XIII, Editions Isıs, Paris 199o” Ottoman Galata, 1453-1553", Varia Turcica XIII, Editions Isıs, Paris 1991”,
****Constanipole Map, David Greenspan .Turkish Names edited by C.Ozmeral.
****
Dostlardan Anında Gelen Yanitlar:
Önce Napervilleden dostumuz Ercan Alp yazmış:
Pargalı ile ilgili yazıyı bizim Damat Owen Miller'e ilettim. Owen bir Osmanlı Tarihçisi. Bir süredir Istanbulda idi ama dün döndü.
Iyi derecede Osmanlıca biliyor. Bakalım, belki bir dahaki ziyaretinde Sişhane'deki mezarlara götürebiliriz.
Sonrada Paris'den Ara Kebapçıoğlu:
Senelerden 1925 gibi; Fransa'da yasayan zengin banker ve filantrop Albert Kahn, bir takim fotografçi ve kameramanlara, yabanci ülkelere gidip oranin uygarliklarini foto ve filme almalari için birer görev (misyon) veriyor. Istanbul'a gelen fotografçilardan biri bu manzarayi çekmis. Kasimpasa'dan (daha dogrusu: Bedrettin Mahallesi) yukariya dogru, en üstte Pera Palas görünüyor, hemen saginda Amerikan Sefareti, solda da Istanbul'da yapilmis ilk apartmanlar. Ön planda ahsap evler arasinda bos arsalar var. Acaba oralarda mezar gibi kalintilar da var miydi? Her neyse, ben 2005 yilinda bu günkü halini de tespit ettim, onlari da ekliyorum.
Resimlerden görüldüğü gibi Bedretin Mahallesinin tepeleri 80 senede nasıl dolmuş. 1870 lere giderseniz 1925 yılında yeşillik görülen alanlar muhtemelen hep mezarlıktı. Oğuz Çimen arkadaşın yüksek duvarlar diye bahsettiği Ceneviz surları 1925 resminde açıkça gözüküyor. Anlaşılan Ercan Alp dostumuz Owen Miller ile ileride buraya bir ziyaret yapacak. Sırf İstanbullite için Abbas Ağa Parkına gidip Çetin Emeçin heykelini aradığı gibi. Ara'nın resimleri de konuyu aydınlatma açısından çok yararlı.
Her iki dostada sonsuz teşekkürler.
C.Ö.
1925 KASIMPASADAN PERAPALAS, courtesy of Albert Kahn Arsivi, Boulogne-Billancourt (Paris)
2005 KASIMPASADAN PERAPALAS, Courtesy of Ara Kebabcioglu
İkinci İhtimal: Kasımpaşa Sırtlarında Tersane arkasındaki Metruk mezarlar ?
Popüler televizyon dizisinde geçen hafta Pargalı İbrahim Paşanın ölmesinden sonra onun gömüldüğü yer ile ilgili üç teori gene canlandı. Bakın bu konuda Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Erhan Afyoncu ne demiş: "İbrahim Paşa’nın naaşı öldürüldüğü gece saraydan çıkarılıyor. Kayığa bindirilerek saraydan uzaklaştırılıyor. Nereye defnedildiği ise tartışmalı. Rivayetlerden biri Galata Fındıklı'da Canfeda Tekkesi civarında olduğu, diğeri denize atıldığı bir diğeri de bugünkü Şişhane sırtlarında Tersane Zindanı yakınlarında bir yerde gömülü olduğu".
Bize göre ikinci teori yani denize atıldığı tamamen geçersiz. Bunun nedeni de Matrakçı’nın yukarıda da resmi olan cenaze minyatürü. Burada da görüldüğü gibi İbrahim Paşa bir tabut içinde omuzlarda saraydan dışarı çıkarılıyor. Bilindiği gibi Topkapı sarayında öldürülen ve cinayete kurban giden cariyeler ve hanedan mensubu olmayan kişiler bir çuvala konulup ağzı bağlanıp dibine bir taş koyularak Sarayburnun dan Marmara denizine atılırdı. Eğer İbrahim Paşa denize atılacak ise tabuta koymak ve bu seremoni niye ?
Üçüncü teori olan Kasımpaşa sırtlarında Şişhane bölgesindeki teori’ye gelince. Daha önce Oğuz Çimen adlı okurumuz da bunu bize yazmış bizde bu teoriyi tam olmasa bile geçersiz olduğunu ispatlamaya çalışmıştık. Gene de İstanbullite muhabiri arkadaşımız Selçuk Erarslan’ı bu bölgeye yolladık. Selçuk fazla bir bilgiye ulaşamamış ama gene internet de ilk defa olarak bu mezarların fotoğraflarını İstanbullite olarak biz yayınlıyoruz.
Cem Abi,
Bugün Oğuz Çimen'in tarif ettiği Şişhane'de Haliç Tersanesinin üst tarafında bulunan Beyoğlu Ticaret Meslek Lisesi'nin yanındaki parka gittim.Okulun kapısında okul görevlisiyle biraz sohbet ettim.Kendisi tarihe ilgi duyduğunu vaktiyle okulun olduğu yerden Haliç kıyısına kadar olan bölgenin mezarlık olduğunu söyledi. Şimdi ise sadece okulun yanındaki parkta bulunan 4 mezarın kaldığını söyledi.Resimler parktaki mezarların resimleri.Harap vaziyetteler herhangi bir açıklayıcı tabela yok. Parkın hemen arkası tersane bölgesi orada bir cami gördüm.Adını öğrenmek için içeri girdim.Güvenlikteki arkadaş caminin adını bilmediğini söyledi.İçinin restorasyonu bitmiş çevre düzenlemesi yapılıyor.Tamamlanınca halka açılacakmış. Selçuk 25.1.2013
İbrahim Paşanın eşi Hatice Sultan'ın Türbesi
Yavuz Sultan Selim Camiinin avlusunda üç türbe vardır. Bunlardan sekizgen şeklindeki ilkinde Yavuz Sultan Selim, ikincisinde ise kızı Hatice Sultan, eşi Ayşe Hafsa Sultan ile Şehzadeler Murad, Mahmud ve Abdullah, üçüncüsünde ise Sultan Abdülmecit yatmaktadır. Osmanlı hanedanında tam beş tane Hatice Sultan vardır,tabi burada bahis konusu olan Pargalı İbrahim Paşanın eşi Hatice Sultandır.
Resim için kardeşim Mustafa Özmeral'e teşekkürler.
