KIRMIZI KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI, YEŞİL YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ, AÇIK SARI IRCICA(İSLAM TARHİ KÜLTÜR ARAŞTIRMA MERKEZİ), SARIMİLLİ SARAYLAR DAİRE BAŞKANLIĞINA TAHSİS EDİLMİŞ BİNALARDIR.
YILDIZ SARAY, BAHÇE VE KÖŞKLERİ
Yıldız Sarayı Topkapı Sarayının aksine birbirine yakın ya da bitişik binalardan yapılmış bir saray değildir. Yıldız Sarayı denilen köşkler ve bahçeler topluluğu Beşiktaş tepelerinde boğaza hakim 500 000 metre karelik bir koruluk arazi içinde yer alır. Aşağıdaki bilgilerin sonunda Yıldız Sarayının tarihinden, burada geçen tarihi olaylardan ve kişilerden kısaca bahsedeceğiz. Ama ilk olarak size Saray arazisinin bir haritasını çizelim, zira hem Saray müzelerinde hem de internet de Yıldız Parkının içindeki köşk ve tarihi binaların bir listesi ve arazinin broşür şeklinde bir haritası yok. Ben de buraya her gidişimde tesadüfen seçtiğim yolların üzerinde yeni yeni güzelikler ve tarihi yapılar bulduğumdan, bunların bir listesini çıkarmayı, nerede ne olduğunu öğrenmeyi ve belgelemeyi kendime vazife edindim. Çoğu kaynaklarda bir biri ile çelişen bilgilerden en doğru olduğuna inandıklarımı seçerek köşk, bina ve bahçeleri tasnif ettim. Bunları kendi çektiğim renkli fotoğraflar ve internet de bulduğum siyah beyaz nostaljik fotoğraflarla görüntüledim. Yaveran köşkündeki Yıldız Müzesi girişinde çektiğim Yıldız Sarayı kroki fotoğrafını büyüterek üzerine binaların ve köşklerin adını yazdım.Tarihi hakkında bilgi bulamadığım tek bina Barbaros Bulvarından yukarı çıkarken sağ tarafta görülen ve eskiden “perili köşk” denilen metruk bina. Şimdi restore edilmiş bu beyaz bina önce KOSGEB şimdi ise Teknoloji Transfer Ofisi tarafından kullanılıyor ve tarihini İstanbul III Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulundan Sayın Eyüp Altıntaş bizim için arşivlerden araştırdı. Bu konuda 6 Kasım 2013 de bize gelen bilgiyi yazının sonunda Kaynakça bölümüne ekliyorum. Gene Müdür Vekili Sayın Hatice Ergün'den gelen Yıldız Sarayı Tarihi Eserler Envanterini de yazımızın son bölümüne ekledik.
Yıldız saray, bahçe ve köşklerini coğrafi olarak üç ana bölüme ayırmak mümkün. 1.Avlu dediğimiz haritada kırmızı renkte görülen binalar daha çok padişahın resmi hizmet binaları ve burada Yıldız müzesi yer alıyor. 2. Avluda yeşil renkte görülen binalar bugün Yıldız Teknik Üniversitesinin kampüsünü teşkil eden ve çoğu şehzadeler ve hanım sultanların kaldığı binalar. 3. ve son avluyu ise Yıldız Korusu içindeki padişahın Şale Köşkü gibi misafir köşkleri ve has bahçeleri şeklinde özetlemek mümkün. Avlular arasındaki bu sınıralar aslında bugün buraların kimin idaresi altında olduğuna göre değiştirilmiş. Örneğin Hanım Sultanların kullandığı Hünkar dairesi bugün Yıldız Sarayı rektörlüğü olarak işlev görürken, hemen bitişiğindeki Gedikli Cariyeler Dairesi ve Abdülhamit’in tiyatrosu Kültür ve Turizm Bakanlığının idaresi altında.
Yıldız Teknik Üniversitesinin yerleşkesi içindeki 2. Avluya ait binalar Üniversitenin güvenlik kuralları dolayısıyla halka açık değil ve ancak ziyaretçi olarak bir üniversite üyesinin davetiyle gezilebiliyor. Diğer bölümlerdeki tarihi binaların çoğunu yaptığım üç ayrı gezide dolaşmış ve fotoğraflarını çekmiştim. Kasım 2013 de İstanbullite muharriri Selçuk Erarslan ile yaptığımız son gezide onun yakını sayın Hüsniye Kılıçkaya bizi üniversite kampüsüne davet etti. Akademik personelin özlük işlerini yürütmekle yükümlü idareci Kılıçkaya bahçeler ve göller içindeki güzel kampüste bizi gezdirdi ve tarihi binalar hakkında bilgi verdi. Okulun kafeteryasında bizi öğlen yemeği ile de ağırlayan Hüsniye Kılıçkaya’ya bu misafirperverliği ve bize yaptığı çok değerli rehberlik için teşekkür ediyoruz.
Yıldız Sarayı ve Korusu bir günde gezilemeyecek kadar büyük, tarihi eser meraklıları kadar doğa güzelikleri ve yeşili sevenler içinde bulunmaz bir hazine. Eğer uzun zamandır boğaz tepelerinin bu güzel incisini gezmedinizse, ilk fırsatta bir gününüzü buraya ayırmayı ihmal etmeyin. Umarım aşağıdaki bilgilerde size yardımcı olur.
AVLU DIŞI (Büyük Mabeyn, Set Köşkü ve Koltuk Kapısı)
Image:
I. AVLU
Image:
Image:
1. AVLU
Bu avluda Padişahın resmi daire ve hizmet yapılarıvar:
Büyük Mabeyn: Mimarı Agop, Sarkis Balyan, Sultan Abdülaziz tarafindan 1866 yılında yaptırılıyor. Plevne Savaşı Komutanı Gazi Osman Paşa da bu binada Mabeyn Müşiri olarak görev yapmıştır. Sultan II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) devletin yönetim binası olan köşk, gerek Osmanlı döneminde gerek Cumhuriyet’in ilanından sonra önemli davet ve ziyafetler için kullanılmıştır.
Çit Kasrı:
Yaptıran 2.Abdülhamit, yabancı elçiler burada kabul ediliyormuş. Mimarı Agop ve Sarkis Balyan.
Yaveran Dairesi:
Mimarı İtalyan Raimondo D’Aronco
Silahhane Köşkü:
Sarayın Antika silahlarının sergilendiği müze.Mimarı François Georgeon.
Saray Kütüphanesi. Mimarı François Georgeon. Buradaki kıymetli kitapların ve Abdülhamit'in fotoğraf albümlerinin büyük kısmı bugün İstanbul Üniversitesi kütüphanesinde sergileniyor.
Rasathane
Güvercinlik Köşkü:
Bir ara Saray Eczanesi olarak da kullanılıyor. Bugün restore edilmiş olan bina Yıldız Teknik üniversitesi kampusünde KOSGEB tarafından kullanılıyor.(R- Blog). Hemen yanında gene KOSGEB’in teknoloji transferi için kullandığı restore edilmiş “perili köşk “ * binası var.(S-Blog)
Böcek ve Kuş Müzesi:
Mimarı François Georgeon
II.AVLU (Yıldız Teknik Üniversitesi Yerleşkesi)
Image:
2. AVLU
Bu avluya Saltanat Kapısı ile giriliyor ve Sultan ve ailesinin kullanımına ayrılmış. Etrafı ikinci bir duvar ile çevrilmiş, İç bahçe de burada.
Küçük Mabeyn:
Küçük Mabeyn Köşkü, Sultan II. Abdülhamid tarafından 1901 yılında çalışma ve dinlenme köşkü olarak inşa ettirilmiştir. 1909 yılında Sultan II. Abdülhamit’e tahtan indirildiği burada tebliğ ediliyor.Atatürk 15 Mayıs 1919 tarihinde 3. Ordu Müfettişi sıfatıyla Samsun’a gitmeden önce Sultan Vahidettin ile son kez bu köşkün bir odasında görüşmüştür.
Hususi Daire
Bugün yok.
Hünkar Dairesi(Valide Sultan Köşkü ya da Hünkar Sofrası):
Harem binalarının çogunun mimarı Art Nouveau tipi yapılar yapan İtalyan Mimarı Raimondo D’Aroncodur. Bugün Yıldız Teknik Üniversitesi Rektörlük binası olarak kullanılmaktadır.
Kadın Efendiler Köşkü
Çukur Saray(Hanım Sultanlar Köşkü): Bugün Yıldız Teknik Üniversitesi kullanıyor.
Şehzadeler Köşkü :Yıldız Teknik Ü.
Bekar Sultanlar Köşkü :Yıldız Teknik Ü.
Sünnet Köşkü:Yıldız Teknik
Damat Dairesi
Kızlar Ağası Köşkü
Cariyeler Köşkü
Tiyatro Köşkü: Mimarı Raimondo d’Aronco. Sultan II. Abdülhamid tarafından 1889 yılında Şale Köşkü’yle birlikte Alman İmparatoru Kayzer II. Wilhelm’in ziyareti için yaptırılmıştır. Bu köşk Şale Köşküne ve Küçük Mabeyn’e gizli bir dehlizle bağlıdır.
Limonluk Köşkü: Mimarı Raimondo D’Aranco
III. AVLU(Yıldız Parkı)
Image:
3. AVLU
Dış Bahçe denilen bölüm.
Şale Merasim Köşkü : Mimarı Agop/Sarkis Balyan. Üç bölümlü köşkün ikinci ve üçüncü binaları Alman İmparatoru II. Wilhelm'in ziyareti için II. Abdülhamit tarfından yaptırılmış.
Malta Köşkü: Mimarı Agop/Sarkis Balyan.
Çadır Köşkü: Mimarı Agop/Sarkis Balyan. Mithatpaşa, Sultan Azizi öldürttüğü iddiası ile 1881 yılında burada Sulatan Abdülhamit tarafından hapsedilmiş, sonra da mahkeme sonucu Taif zindanına sürülerek burada idam edilmiştir.
Ferhan Köşkü:Mimarı Agop/Sarkis Balyan,
Burada II.Abdülhamitin at ahırları var.
Cihannuma Köşkü:
Sultan II. Abdülhamid köşkün üst katını İstanbul’u ve Boğaz’ı dürbünle izlemek için kullanmıştır.
Acem Köşkü, Talimhane, Yeni Köşk, Av Köşkü, Bahçıvan Köşkü
günümüzde yoklar
Tamirhane-i Hümayun:
Marangozhane,Bıçkıhane,kilithene,dökümhane
Yıldız Çini Atölyesi: Mimarı Raimondo d’Aronco
YILDIZ ÇİNİ FABRİKASI (PORSELEN ATÖLYESİ)
2019 Haziranın da Yıldız Yıldız Parkında daha önce görme fırsatım olmadığı Yıldız Çini Fabrikasını ziyaret etme fırsatımız oldu. Kapıdaki güvenlikten uzun konuşmalar sonrası atölyeyi gezmek için izin aldık. Çamur atölyeleri ve fırınların bulunduğu fabrika bölümü ziyarete kapalıydı. Ama dekorlama işleminin yapıldığı atölyeyi gezdik. Burada belki kırk ya da elliye yakın, çoğu bayan çini ve porselen ustası kendilerine ayrılmış masalarda ellerinde ki fırçalarla nakış işler gibi göz nuru dökerek önlerindeki tabak ve objeleri işliyorlardı. İşleri aksaması diye kendileri ile fazla konuşmamız ve fotoğraf çekmememiz rica edildi. Ama kısaca konuştuğumuz sanatkarlar bize çok ilgi gösterdiler ve bilgi verdiler. Daha sonra bizi gezdiren yetkili 1891 yılında İtalyan mimar Raimondo D’Aronco tarafından yapılan binanın tasarımının Sultan II Abdülhamid'in çok sevdiği tabancasının şekli verilerek yapıldığını söyledi. Gerçekten upuzun namlu şeklindeki binada ki yer yer kule şeklindeki uzantılar tabancanın kabzası, tetik ve arpacık parçalarını temsil ediyordu. Son olarak da çıkışta porselenlerin teşhir ve satış reyonunu gezdik ve tesislerden ayrıldık.
YILDIZ SARAYLARININ KAPILARI
Image:
YILDIZ SARAYI’NIN KAPILARI
1.KOLTUK KAPISI
Yıldız Saraylarının Hamidiye camii-Serencebey tarafındaki kapısı. Saray personeli ve ziyaretçiler tarafından kullanılıyor.
2.SALTANAT KAPISI
Küçük Mabeyn’e açılıyor.Yalnız Sultan tarafındankullanılıyor.
3.VALİDE KAPISI(harem kapısı) Üçüncü avluyla, iç bahçeye giriliyor.Harem Halkı, yabancı ziyaretçiler ve üst zevat tarafından kullnılıyor.
4.MECİDİYE KAPISI:
Küçük Mecidiye Camii yanında.Saray personeli ve ziyaretçiler tarafından kullanılıyor.(Beşiktaş Ortaköy yolu)
5. MALTA KAPISI
Şale köşküne geçiş için ara kapı
6.SULTAN KAPISI
Şale köşküne geçiş için ara kapı
7.Çırağanı Yıldız Sarayına bağlayan Taş köprü
Yaptıran Sultan Abdülaziz
DUVARLAR DIŞINDAKİ YAPILAR
Image:
DUVARLAR DIŞINDAKİ YAPILAR:
HAMİDİYE CAMİİ :Mimarı Agop/Sarkis Balyan.
SAAT KULESİ: Mimarı Agop/Sarkis Balyan
KİLER-İ HÜMAYUN: Yıldız Teknik Üniversitesi kampüsünde.
AGAVAT DAİRESİ: (Ağalar dairesi) Yıldız Teknik Üniversitesi kampüsünde.
KÜÇÜK MECİDİYE CAMİİ
YILDIZ KORUSU DIŞ BAHÇELER VE HAS BAHÇE
DIŞ BAHÇE
Image:
Image:
HAS BAHÇE
Image:
Yıldız Sarayının bahçeleri 1850 yılından beri saltanat süren sultanlar zamanında genellikle çeşitli Alman bahçe tasarımcıları tarafından düzenlenmiştir. Yıldız bahçelerinde Grotto mimarisi denilen Barok mimarisinin bahçe düzeninde yapılmış göletler, fıskiyeli havuzlar, deniz kabukları ile süslenmiş su kanalları, yapay kayalıklar, ağaç kakmalı köprüler ve bunların etrafında Avrupa hatta Amerika’dan getirtilen çam ve maun ağaçları göze çarpar. Sultan II. Abdülhamit ise Alman bahçe tasarımcılarına ilaveten İtalyan ve Fransız bahçecilerini kullanmış, yapay göllerin içlerine adacıklar, etrafına köşkler yaptırtmış, kayıklarla gezintilere uygun hale getirtmiştir. Çiçek bahçelerinin arasına yabancı heykeltıraşlara yaptırttığı geyik heykelleri koydurtmuş, kafesler içinde aslan, zürafa, ayı gibi vahşi hayvanlar barındıran küçük bir hayvanat bahçesi kurdurmuştur. Bir tarafta doldurulmuş kuş ve böceklerin olduğu bir müze kurarken, park ve yeşil alanları tavus kuşları, papağanlar, ördekler gibi nadide kuşlar ile donatmıştır.
YILDIZ SARAY KÖŞK VE BAHÇELERİNİN SULTAN VE ÖNEMLİ ŞAHSİYETLERİ
Image:
Image:
Image:
YILDIZ SARAYININ TARİHİ HAKKINDA KISA KISA
Osmanlıların ilk devirlerinde Yıldız Parkının bugün olduğu alanda Kazancıoğlu Bahçesi adı ile Orman içinde koruluk bir alan varmış. Sultan I Ahmet burayı Has Bahçe haline getirtip bir köşesine bir av köşkü yaptırıyor. Daha sonra III. Selim buraya annesi Mihrişah Valide Sultan için bir yalı ve günümüze kadar gelen çeşmeyi yaptırıyor. II. Mahmut ise buradaki yapıları yıktırıp yerine o zaman Asakir-i Mansure-i Muhammediye denilen ordunun talimlerini izlemek için bir köşk, Dolmabahçe’deki caminin banisi annesi Bezm-i Alem Sultan için de Kasrı-Dil kuşa kasrını yaptırıyor. Ondan sonra gelen Sultan Aziz de köşk ve bahçe yapılarına Büyük Mabeyn, Çadır ve Malta köşkleri ile devam ediyor ve bir de Yıldız korusunu Çırağan Sarayına bağlayan ve bugün altından trafiğin geçtiği kemerli köprüyü, ve girişin hemen yanındaki Küçük Mecidiye Camiini yaptırıyor. Bu yapıların çoğu Agop ve Sarkis Balyan kardeşlerin eseri. Ama bilindiği gibi Yıldızı yıldız yapan orada tahta geçtiğinden itibaren 33 yıl neredeyse hiç dışarı çıkmadan yaşayan Sultan II. Abdülhamit Handır.
II. Abdülhmit ve Yıldız
Sultan II. Abdülhamit 1877 tahta geçer geçmez bütün maiyeti ile birlikte güvenli bulmadığı Çırağan Sarayından Yıldız Korusunda ki Yıldız Saray-ı Hümayunu denilecek binalara taşınmıştır. II. Abdülhamit Saltanat da kalacağı sürece Yıldız Sarayı her yıl ilave edilen köşkler , binalar ve bahçelerle birlikte 12 000 nüfuslu küçük bir şehir hüviyetine bürünmüştür. Sultan Abdülhamit Koltuk Kapısının hemen aşağısına cuma namazlarını kıldığı Hamidiye camiini yaptırmış, caminin karşısındaki Saray duvarlarının dışındaki tepeye de kendi koruması için I. Orduya bağlı Hassa Tümenini yerleştirmiştir. Sultanın 33 yıl Osmanlı imparatorluğunu buradaki inzivadan yönettiği söylenir. Aslında Yıldız dışarısını hiç aratmayacak bir donanıma sahiptir.
Bahçelerindeki yapay göllerde saltanat kayıkları ile geziler yapılır, küçük bir hayvanat bahçesindeki hayvanlar dahil en nadide kuşlar ve hayvanlar yaşarmış. Padişah her sabah kalktığında kendi yaptırdığı hamamında yıkanır, namazını kılar ve kahvesini içermiş. Sonra gene kendi yaptırdığı küçük Mabeyinde ki ofisinde devlet işleri ile uğraşır, öğlen yemeğini her zaman hanımı ile birlikte Kiler-i Hümayundan gümüş siniler içinde getirilen yemeklerden yer, öğleden sonra marangozhanesinde ağaç oyması süslemeli kütüphane, masa, iskemle gibi nadide eserleri yapmakla meşgul olurmuş. Kendi yaptırdığı Cihannüma köşkünden dürbünle İstanbulu seyretmek, rasathaneye uğramak, böcek müzesini gezmek, en nadide el yazması ve baskı kitapları ihtiva eden kütüphanede vakit geçirip, Chicago Dünya fuarına yolladığı muazzam fotoğraf koleksiyonunu incelemek de herhalde günlük meşgaleleri içinde olmalıydı. İstanbulu ziyaret eden eski Amerika Birleşik Devletleri Başkanı General Grant hediye ettiği Arap atlarını yetiştirdiği Ferhan Ahırlarında teftişi, kendi yaptırdığı tiyatro da Avrupa’dan getirttiği sanatçıların sunduğu tiyatro ve müzik gösterilerini ailesi ile birlikte izlemek de onun sayısız hobileri içinde yer alıyormuş.
Sultan II. Abdülhamit yabancı devlet adamlarının ziyaretlerine de büyük önem verir hatta onların ziyaretleri için Acem ve Şale köşklerinde olduğu gibi yeni köşkler yaptırırmış. Örneğin Şale köşkünün ikinci ve üçüncü binaları Alman İmparatoru II. Wilhelm ve eşinin 1889 ve 1998 yılında İstanbulu ziyaretleri dolayısı ile ve onların kalmaları için yapılmış. Almanlarla iş birliği ile yapılan Hicaz demiryolu gene onun zamanında yapılan en önemli projelerden biridir.
Bilindiği gibi 31 Mart ayaklanmasından sonra, Selanikten Hareket ordusunun gelmesi ile İttihat ve Terakki Meclisi Mebusan’ın kararı ile Abdülhamiti tahtan indirir ve onu ailesi ile birlikte Selanikte’ki Alatini köşküne sürgüne yollar. Saltanatı süresince Yıldız Sarayında yaşayan ve Kanuni Sultan Süleyman’dan sonra en uzun süre tahtta kalan padişah olan Sultan II. Abdülhamit, hayatının son yıllarını karşı yakadaki Beylerbeyi Sarayında geçirecek ve 1918 yılında burada vefat edecektir.
YILDIZ YAPI VE TARIHI ESERLERI ENVANTERI*
Resimlere tiklayarak büyütebilirsiniz.
*T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul III numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Müdürlüğü
Cem Özmeralin Yıldız Korusu ve Sultan II. Abdülhamit ile ilgili Diğer Yazıları
