istanbullite.com

KUŞ KONMAZ CAMİİ

Kuşkonmaz caminin adının tartışması aslında taa Amerika’da oldu. Misafirim olan Zihni kardeşim değişik camilere olan ilgimi bildiğinden, Üsküdar’daki Kuşkonmaz camiini bilip bilmediğimi sordu. Salacağa dönmeden kıyıdaki küçük cami diye yerini tarif edince ben :”O caminin adı Şemsi Paşa camiidir.” dedim. O: “Yok Kuşkonmaz”, ben:” Şemsi Paşa” diye bir süre iddialaştıktan sonra Google’ı hakem yapmaya karar verdik. Bilgisayarın başına geçtim ve okumaya başladım : Mimar Sinan tarafından 1580 yılında yapılan ve halk arasında kuşkonmaz camisi diye bilinen..... Bu tartışmada böylece beraberlikle sona erdi, anlaşılan ikimiz de haklıydık.

Üç ay sonra bu defa İstanbul’da ben Zihninin misafiri olunca beni ilk götürdüğü yerlerden biri de Üsküdar’daki bu küçük cami oldu. Uzun zamandır tadilat gören cami medresesi ile birlikte tekrar halka açılmıştı. Tek kubbeli , tek minareli ve tek şerefeli küçücük bir Mimar Sinan mücevheri. Avlunun bir deniz açılan bir de karaya açılan kapısı var. Kıyıda ki kapının önünde sıra sıra amatör balıkçılar oltalarını dalgalı suları atıp duruyorlar. Üzerimizde ne uçan bir martı ne de ayaklarımızın dibinde bir güvercin var. Karadaki avlu  kapısınınnın önünde kokoreççiler sıralanmış. Avluya girer girmez de karşınıza çok değişik bir şadırvan çıkıyor. Kral mezarına benzeyen yekpare mermerden üç musluklu bir su sarnıcı. Acaba bir Roma lahiti mi diye düşünüyoruz, ama üzerindeki  kabartmalardaki  çiçek ve servi ağacı motifleri Osmanlıyı işaret ediyor. Caminin bitişiğinde bir de haziresi ve türbesi var.

Ben caminin yeni onarılmış içini gezerken Zihni dışarıda oturmuş öğlen vakti sandviçini yiyen bir adamla konuşuyor. Adam yaşını almış, beyaz saçlı, beyaz kaytan bıyıklı, başında takkesi, boynunda kravatı temiz pak birisi. Oldukça da konuşkan, babası İstiklal savaşı gazisiymiş, çocukluktan Üsküdarlıymış. Biz daha sormadan isterseniz bu caminin hikayesini anlatayım diye söze başlıyor ve anlatıyor:

Şemsi Paşa tarihçilere göre Arnavut asıllı. Validesi II. Beyazıt’ın kızı. Genç yaşta saray hizmetlerine alınıyor, akıllı ama hırçın ve kavgacı; şair ruhlu ama cengaver ve avcı bir kişi. Sultan Süleyman zamanında ilk önce Kapıcı Başılığa yükseliyor, sonra Yeniçeri Ağalığı yapıyor. Daha sonra da Sipahilerin ağası oluyor, sonra da Anadolu Beylerbeyi ve Rumeli Beylerbeyi.  Anlayacağınız devamlı yükseliyor.1533 de ki  İran seferine Şemsi Paşa sipahilerin komutanı olarak katlıyor. Şehzade Mustafa babasına isyan edince,  Şemsi Paşa soluğu İstanbul’da alıyor ve şehzadenin kendisini hükümdar ilan ettiğini, yeniçerilerin isyana hazırlandığını söyleyerek padişahın Kapıkullarının komutanlığını alarak  isyanı bastırmaya hazır olmasını tavsiye ediyor. Padişah ta bu hizmetleri dolayısı ile kendisini Sivas vilayeti valiliği ile taltif ediyor. Sultan Süleymanın ölümünden sonra II. Selim tahta geçince Şemsi Paşayı Kubbe Altı Veziri yapıyor. Ama bir zaman sonra Şemsi Paşa sadrazam Sokullu Mehmet Paşa ile münakaşa edince görev kendisinden alınıyor ve Piyale Paşaya veriliyor. Sokullu‘nun bir suikasta kurban gitmesinden sonra Şemsi Paşa kısa bir süre içinde olsa sadrazam olarak da hizmet veriyor. Şemsi Paşanın kısaca hikayesi bu, caminin hikayesine ve adının nereden geldiğine gelince:

Şemsi Paşa Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa ile zaman zaman münakaşa eder ve onu iğnelemekten hoşlanırmış. Bir gün ikisi  konuşurlarken söz Mimar Sinanın Sokullu için yaptığı Sultan Ahmet Caminin yanındaki küçük camiden söz açılır. Şemsi Paşa caminin çok güzel olduğunu ama kubbesini devamlı kuşların pislettiğini söyler. Sokullu bu sözlere çok alınır ama, “ Allahın mahlukatıdır, yapacak bir şey yoktur” diye geçiştirir. Zaman geçer, gün gelir Şemsi Paşa’da bir camiye hami olmaya karar verir. Ama aklında bir zamanlar sadrazama söylediği sözler vardır. Mimar-ı azam  Sinan’a derdini anlatır. “Bana öyle bir cami yap ki üzerine kuşlar konmasın” der.

Mimar Sinan günlerce düşünür, taşınır. O koca mimar daha önce Üsküdar ve Edirnekapı’ya iki Mihrimah camisini yapmıştır ki, ilkinin kubbesinden ay çıkarken diğerinin üstüne güneş batar. Süleymaniyenin akustiğini ölçerken caminin içinde nargile fokurtusu dinlemiş, avize fanuslarının içine devekuşu yumurtası koyarak camiye haşeratın girmesini önlemiştir. Elbet buna da bir çare bulacaktır. Nitekim bulur da. Üsküdar’da kayık iskelesinin hemen yanında kuzey ve güney rüzgarının birbirine karıştığı, dalgaların hoyrat hoyrat karaya vurduğu bir yer vardır. Burada o kadar titreşim vardır ki ne  martılar ne de yelkovan kuşları  bu bölgeye yanaşmazlar üzerinden uçmazlar bile. İşte Mimar Sinan bu küçücük camiyi buraya yapar, camiye de  hamisi Şemsi Paşanın adı verilir. Caminin yapıldığı 1580 yılından beri caminin üzerinden tek bir kuş bile uçmaz ve bu nedenle halk camiye kuş konmaz camisi der.

Daha kalsak Üsküdarlı dostumuz kim bilir daha neler anlatacaktı. Teşekkür ederek yanından ayrılırken rahmeti babasının istiklal savaşı gazilerine verilen kimlik belgesi ile resmini çekmemizi istedi. Biz de öyle yaparak bu hikayesi ve ismi ilginç caminin avlusundan ayrıldık.

Cem Özmeral

Dublin, Ohio

İstanbullite sitemizin en büyük zenginliklerinden beri okuyucu ve dost katkıları ve yorumlarıdır. Liseden sevgili arkadaşım Ersin Ersoy'da  yazıya belki kimsenin bilmediği bir katkı yapmış:

Cami fotoğraflarında göremediğim bir detayı (?) paylaşayım;-Evliya Çelebi'nin çağdaşı olan İstanbul Ermenilerinden Eremya Çelebi Kömürciyan ise, kendi devrinde Şemsi Paşa Camii' nin üstünde '' el büyüklüğünde yaldızlı bir alemin güneşin  karşısında pırıl pırıl yandığını'' kaydetmektedir.

-İnciciyan isimli diğer bir yazar '' cami alemlerinin alışılmış  şekline aykırı olarak buraya güneş şeklinde bir alem konulmuş olmasını, sahibinin Şems (Güneş) adını taşımasıyla açıklamaktadır.''

(17. Asırda İstanbul, A. Adreasyon)