istanbullite.com

Çarşamba semti  Fatih Belediyesinde İstanbulun 5. tepesinin hudutları içinde 20-30 bin kişinin yaşadığı bir semt.  Adını Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fetih ettikten sonra buraya yerleştirdiği Trabzonun Çarşamba kazasından gelen göçmenlerden aldığı söyleniyor. Bizans imparatoru I. Leon zamanında buraya bir açık hava sarnıcı yaptırılmış. Bizanslılar  buraya kare bahçe anlamına Xerokipion demişler. M.S. 459 -460 yılları arasında yapıldığı tahmin edilen sarnıca  İmparator Leon ilk önceleri çok sevdiği Got Generali Aspar’ın adını veriyor ama sonra bilinmeyen bir nedenle Aspar’ı idam ettiriyor.

Fatih bölgesindeki  Sultan Selim Camii yakınındaki  Çarşamba semti İstanbul’un tartışmasız en muhafazakar semti. Buraya Türkiye’nin Suudi Arabistan’ı, ya da İran’ı diyenler olduğu gibi Balat ve Fener’dek’i kiliseler ve sinagogların yakınlığı nedeniyle “Küçük Kudüs” diyenler de var. Gazeteler de burası ile ilgili okuduğum yazılarda semt de “kapalı” olmayanlara ev kiralanmadığı, bu semte mini eteğin henüz giremediği, erkeklerin cübbe ve takke ile, kadınların çarşafla dolaştığı söyleniyordu. Çoğu Nakşibendi Tarikatının bir kolu olan İsmail Ağa cemaatine bağlı olan mahalle sakinleri Fethiye Caddesindeki İsmail Ağa Camii’ne devam ediyorlar. Burada erkeklerin namaz kılarken takke yerine sarık kullandıkları söyleniyor. Çarşamba belki eskiden beri böyle idi  ama günümüzdeki siyasi ortamda burada yaşayanların kendilerini daha rahat hissettikleri ve mahalle içinde kendilerine özgü kurallar koyup uyguladıkları ve kimsenin de buna karışmadığı anlaşılıyor.

Yavuz Sultan Selim Camiine gitmek için otobüs’den indik, caminin minaresini hedef alarak  ara sokaklardan yürüyoruz. Yolun solunda ilerde görülen camiye kadar uzanan duvarlar ve duvarların üstünde demir  parmaklıklar var. Aşağıda, belki yirmi metre aşağıda, dört köşe kare şeklinde devasa bir çukur, çukurun için de de bir park var. Evet burası Bizans’ın ünlü  Xerokipion’u ya da Osmanlı’nın Çukurbostanı Aspar Sarnıcı. Sarnıcın iç duvarları sur duvarları gibi taştan ve hala ayakta. Karşı cephe de Çarşamba mahallesinin çoğu dört katlı bir birine yapışık evleri, evlerin arkasında İsmail Ağa camiinin minaresinin ucu gözüküyor. Parkın içi İ.B.B.* “ alameti farika”sı parklardan biri. Cetvel ve pergelle çizilmiş beton yollar, daireler, üçgenler, dikdörtgenler, çim tarhları, çimlerin üzerinde yapay eşek, zebra ve kuğular, havuzlar, çocuk bahçeleri, halı futbol sahaları, basket potalar, gölgelikler altında beton üstünde piknik masaları, asker gibi yan yana sıralanmış banklar,hepsinin üzerinde “bunu biz yaptık” dercesine boydan boya asılmış küçük Türk ve  İ.B.B.  bayrakları. Bir alana konulan  bin objenin kalabalıklığı içinde mumla aranan doğa ile insanın uyumu.

Yavuz Sultan Selim Camii selatin* camileri içinde Fatih Camiinden sonra yapılan ikinci camidir. Yapımına Yavuz Sultan Selim zamanında başlanılan cami, onun ölümü üzerine 1527 yılında oğlu Kanuni Sultan Süleyman tarafından tamamlatılmıştır. Mimarının Acem Ali olduğu söylenirse de Evliya Çelebi  bu caminin Mimar Sinanın eseri olduğunu söyler. Ne var ki Mimar Sinanın eserlerini gösteren kaynaklarda Yavuz Selim camiinin adı geçmez. Hiç bir kaynağa dayanmayan benim tahminime göre de, belki Sultan Selim zamanında caminin yapımına Mimar Ali tarafından başlanmış, padişahın ölümü üzerine inşaat yarıda kalmış, sonrada Sultan Süleyman’ın emriyle  Mimar Sinan tarafından tamamlanmıştır. Her kim inşa etmişse gerçekten İstanbul’un en güzel camilerinden birini yapmıştır.

Caminin içi de dışarıdaki sarnıç gibi kare şeklinde, karenin her köşesinde dört tane kubbeli oda var, eski zamanda buraya misafir gelen şeyhlerin ağırlanması için yapılmış. Caminin içine girince içerinin aydınlığından insanın içi açılıyor. Duvarlarda sonsuz  bir beyazlık içinde kaleydoskop’un içinde oynaşan renkler gibi kemerli pencereler, kubbe de ise iznik çinilerinin şeffafına benzeyen vitreyler ile kaplı daha küçük pencereler var. Kubbeden inen kandil çemberinin etrafında yüzlerce cam kavanoz içinde ışıldayan ampuller ve çemberin tam ortasında bir sultan kavuğuna benzer ya da dev bir topacı andıran kristal bir avize asılı. Minberin yanında iki insan boyunda dev pirinç mumluklar, tahta oymacılığının zirve yaptığı tahta kapılar ve yerde açık bej renginde bir halı: üzeri iznik çinilerinden esinlenmiş tren rayları gibi çizgilerle boydan boya kaplanmış.

Camiden dışarıya, avluya çıktık . Hafta içi,namaz vakti de değil, içeride namaz kılıp dua eden  yalnız üç kişi vardı. Şadırvanın yanında uzunca top sakallı bir adam elinde tespih yerine cep telefonu ile  internet de dolaşıyor ya da mesaj atıyor. Adamın üzerinde uzun bir cübbe ve siyah bir takke var. Dışarıya bahçe kısmına çıkıyoruz. Buradaki çam ağaçları ve gül kümeleri ile sülü çim tarhları son derece bakımlı. Çim tarhlarının içinde bir levha : Parka hayvan giremez, Fatih Belediyesi. Duvar kenarına bir Mopet park edilmiş, yanında orta yaşlı bir adam bir pencere çerçevesini  tamir ediyor. Bahçe duvarlarında ki mermer pencere eşiklerinin yanında kara çarşaflı iki genç kız bir birlerinin fotoğraflarını çekiyorlar. Facebook da gençlerin yaptığı gibi ayaklarını uzatarak, ellerini bellerine koyarak ve gülümseyerek. Cami bahçesinin Kırk Merdiven bölümüne yürüyoruz. Aşağısı uçurum, ayağınız kaysa  evlerin damına düşersiniz. Alçak bir duvarla çevrelemişler bahçenin bu bölümü nü, üzerinde de demir parmaklıklar var, Haliç’in manzarası kapanmasın diye. Kara çarşaflı iki kadın bir  bank’ın üzerine oturmuşlar, demir parmaklıklar arasından Haliç’i seyrediyorlar. Başına kapüşon’u çekmiş  arkasını Haliç’e vermiş bir genç duvara oturmuş ters tarafa bakıyor. Kırk merdivenin duvarına çıkıyorum, Haliç manzarasının fotoğraflarını çekmek için. Ama aşağıdaki evler daha da ilginç geliyor, kırmızı kiremitli damlar, iplere asılmış rengarenk çamaşırlar, çanak antenler hortumlar, çöpler, siyah beyaz olmayan Ara Güler fotoğrafları gibi.

İstanbul’da tarihi yerler içinde türbelerin özel bir yeri vardır. Aşağı yukarı her caminin yanında bir hazire ve bir çokunun yakınında da bir türbe bulunur.  “Hazire”: cami, mescit, külliye gibi yerlerin bahçesine ya da hemen yanı başına yapılan ve etrafı parmaklıklarla çevrili olan mezarlıklara verilen addır. Bu gibi ibadet yerleri ve külliyeleri yaptıranlar öldükten sonra bu eserlerin bahçesine kıble yönüne gömülüyorlar. Bunların genellikle üzerinde bir türbesi veya açık havada mermerden bir sandukası oluyor.  Daha sonra bu kişinin ailesinden ölenler de, bu türbenin yanına gömüldükçe burası bir mezarlık halini alıyor. Türbe içindeki sandukalar mezarın üzerine konulan sembolik tahta yapılar. Bunlar genellikle yeşil renkte bir çuha ile kaplanıyor, üzerine dini ayetler yazılan örtüler konuluyor ve baş kısmına altında yatan kişinin erkek ya da kadın olmasına göre bir sarık veya tülbent konuluyor. İslam adetlerini göre türbelere adak adamak, çaput bağlamak ve ölenden dua ile bir şey talep etmek geçerli değil.Yalnız türbedeki yatırın ruhuna bir dua okumak yeterli.

İstanbul’da Osmanlı Sultanları, şehzadeler, paşalar, ulema ve din adamlarının yattığı 120 ye yakın belli başlı türbe var. Bu türbelerin 72 si Fatih Belediyesinin sınırları içinde ve çoğu da Ayasofya’dan Edirnekapı’ya kadar uzanan Divan Yolu, onun uzantıları ve ara yolları üzerinde. Yavuz Sultan Selim Camiinin bahçesinde de üç ayrı türbe var : en başta Yavuz Sultan Selim'in türbesi,yanında Şehzadeler türbesi** ve en sonda Sultan I. Abdülmecit'in türbesi. Biz de bu türbeleri tek tek ziyaret ettik. Bu türbeleri size anlatmak yerine, çoğu türbe de olan, yatırın hayatı ile ilgili bilgileri içeren levhaları buraya nakletmeyi ve türbelerin fotoğraflarını koymayı tercih ettim.

8 Ocak, 2014

Dublin, Ohio