LAJOS KOSSUTH, OSMANLI'NIN MISAFİR MACAR DEVRİMCİSİ
Lajos (Louis) Kossuth Amerika’nın Washington DC, New York ve Cleveland kentlerinde heykeli bulunan, ondokuzuncu yüzyılda yaşamış bir Macar devrimcisi. Aslında ona bir özgürlük savaşçısı ve Macaristan demokrasisinin babası da diyebiliriz. Lajos Kossuth Türkiye’nin Kütahya ilinin Börekçiler mahallesinde Bedrettin Efendi Evi diye anılan iki katlı bir evde 1848- 1850 yılları arası tam 18 ay yaşamış. Bugün bu ev Macar Evi adıyla bir müze ve bahçesinde de onun bir heykeli var. Heykel Kossuth’un ve 1848-1849 Macar İhtilali kahramanlarının Osmanlıya kabulünün 150. yıl anısına dikilmiş. Kaidesinde bu bilgiye atıf yapılıyor ve isminin altında 1802-1894, Macar Milli Kahramanı, Kütahyanın Unutulmaz Konuğu yazıyor.
Peki, Macaristan'dan Türkiye’ye ve Türkiye’den Amerika Birleşik Devletlerine kadar iz bırakan, heykelleri parklara konulan bu devrimci kimdir, isterseniz inceleyelim. Lajos, ABD ve Avrupa ülkelerindeki adıyla Louis Kossuth 1802 yılında Avusturya- Macaristan imparatorluğu zamanında varlıklı bir Macar ailesinin oğlu olarak doğuyor. Avukat olan babası onu 19 yaşında iken staj görmesi için yanına yardımcı olarak alıyor. Yerel okullarda İyi bir eğitimden geçmiş olan Lajos Macarca’nın yanında Almanca ve Slovakçaya da hakim. Hukuk eğitimini bitiren ve avukat çıkan Lajos hitabet sanatında üstün başarı gösteriyor ve kısa zamanda varlıklı çevrelerde ün yapıyor. Baskı rejimlerine ve monarşilere karşı çıkan genç avukat, Fransız İhtilalini yaratan düşünce ve fikirlere sıkı sıkıya bağlı. Bu fikirlerinden dolayı Avusturya Macaristan imparatorluğunu yöneten Habsburg sülalesi tarafından dört yıl hapse mahkum ediliyor. Hapisten çıktıktan sonra da devrimci hareketlerin öncülüğüne soyunan Kossuth Macaristan ihtilalinin başlamasına önderlik ediyor ve kurmayı tasarladığı bağımsız Macaristanın Başkanlığına atanıyor. Ama Avusturya Macaristan İmparatorluğu, kendisi de Çarlığa karşı devrimci ayaklanmalarla uğraşan Rusya’nın da yardımı ile kısa zaman da ayaklanmayı bastırıyor. Çaresiz kalan ve her tarafta aranan Kossuth Osmanlı Padişahı Abdülmecitten iltica talebinde bulunuyor. Talebi kabul edilen devrimci lider ailesi ve yakınları ile Kütahya’ya iki katlı büyük bir köşk olan Bedrettin Efendi evine yerleştiriliyor.
KUTAHYA MAYGAR HOUSE
CLEVELAND DAVID E DAVIS SCULPTURE GARDEN
U.S. CAPITOL
Aslında Kossuth bütün monarşik rejimlere karşı olduğu gibi Osmanlı İmparatorluğuna da karşıdır. Ama Osmanlının onu en zor zamanında kabul etmesi dolayısı ile Türkiye'ye müteşekkir kalacak ve bunu yazı ve sözlerinde hep belirtilecektir. Kütahya da kaldığı süre zarfında Türkçe dili ve grameri üzerinde araştırmalar yapan mülteci devrimcinin bu konuda hazırladığı taslaklar halen Macar Evi olarak müze haline getirilen Kütahya daki evde teşhir edilmektedir. Dillere merakı olan Kossuth Türkçenin Macarca ve Fince ile olan ortak paydalarını araştırmış ve bu üç dilde ortak kullanılan 1500 ün üzerinde kelime tespit etmiştir. Macaristan'ın bağımsızlık mücadelesini tekrardan başlatmak isteyen Kossuth bu amacını gerçekleştirmek için Amerika’nın yardımının şart olduğunu düşünüyordu. Bu nedenle yaptığı Amerika’ya iltica talebi kabul edildi ve 1851 yılın Ağustos ayını 28 günü İzmir limanından hareket eden SS Mississippi gemisi ile Lajos Kossuth ve 50 yakını Amerika’ya hareket etti.
Macaristan Bağımsızlık Bildirgesi ve Macaristan Anayasasını yazan , azınlıkları dillerini öğrenme ve kullanma hakkını savunan, Tuna nehrinin içinden geçtiği ülkelerce ortak kullanma kurallarını düzenleyen Tuna Konvansiyonun fikir babası olan Louis Kossuth Amerika'da bir kahraman gibi karşılandı. New York'tan Washington DC ye geçen Macar devrimcisi Beyaz Saray’da Başkan Milliard Fillmore tarafından akşam yemeğinde ağırlandı. Kendisi Marquise de Lafayette ten sonra Amerika Başkanı tarafından onuruna yemek verilen ikinci yabancı devlet adamı olarak tarihe geçti. New York ve Washington dan sonra Amerikanın güneyindeki ve batısındaki birçok eyalete yolculuk yaptı ve buralarda Avrupadaki monarşilere karşı maddi ve manevi destek almak için konuşmalar yaptı. 1852 yılının Şubat ayında trenle Ohio eyaletinin başkenti Columbus şehrine geldi. O zaman 20.000 kişinin yaşadığı kentin Eyalet Meclisinde kahramanlar gibi karşılandı ve burada bir konuşma yaptı.
Burada yaptığı konuşmanın bitiriş sözleri dakikalarca alkışlandı. Louis Kossuth şöyle diyordu:
All for the People --- Her şey Halk için
and All by the People --- Ve her şey Halk tarafindan
Nothing about the People without the People --- Halkla ilgili hiçbir şey Halksız olamaz
Taht is Democracy --- Demokrasi işte bu.
Yukarıdaki sözler konuşmayı yaptığı Eyaletin Cleveland kentindeki David E. Davis Sculpture Garden parkındaki kaidesinde kazınıp ebedileştirilmiş. Aynı konuşmayı yaptığı Columbus’un eyalet meclisinin çok yakınındaki Alman mültecilerin kurduğu tarihi German Village daki ana sokaklardan birinin adı da Kossuth. Türkiyedeki Kütahya ilimiz ise heykelle yetinmeyip, bu büyük özgürlük savaşçısı Macar misafirin kaldığı evi müze haline getirip onun anılarını ve eserlerini ziyaretçilere sunuyor.
Kossuth Columbus dan sonra da Macaristan'ın bağımsızlık savaşı için Amerikanın diğer eyaletlerinde parasal yardım toplamaya devam etti, ama Amerika'yı askeri müdahale etmeye ikna edemedi. Yakın zamanda Meksika olan savaşı kazanan A.B.D nin, çoğu insanın Amerika'ya göç etmek istediği Avrupa ile ilgilenmeye niyeti yoktu. Kossuth 1894 yılında Macaristan'ın bağımsızlığını göremeden öldü. 1956 yılında Macaristan daki özgürlük savaşçıları bu defa Sovyet hegemonyasını yıkmak için ayaklandılar, ama kalkışma kısa zamanda Sovyet tanklarının Budapeşteye girmesi ile kanlı bir şekilde bastırıldı. Hernekadar 1957 yılında komünist rejimden sosyalist bir rejime geçilse de Kossuth’un rüyası olan Macaristan'ın tam bağımsızlığını kazanması 1989 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetlerinin dağılması ile gerçekleşti.
Cem Özmeral
February 22, 2020
Kaynakça:
Dublin Villager News Article by Ed Lentz : Revolutionary found Columbus ” delightful”. February 18, 2020
